واقعیت تلخ بازار کار ایران؛ ۵ میلیون جوان تحصیل‌کرده بدون کار و مهارت | اقتصاد فارسی

مجموعه «پیدا و پنهان اقتصاد ایران» با هدف بررسی دقیق و داده‌محور چالش‌های اقتصادی کشور، در اولین پرونده خود به موضوع اشتغال می‌پردازد. اشتغال، ستون اصلی اقتصاد هر کشور و پایه‌ای برای رشد، رفاه و کاهش آسیب‌های اجتماعی است. اما وضعیت اشتغال در ایران چگونه است و چرا نرخ مشارکت اقتصادی در این کشور تا این حد پایین است؟

اهمیت اشتغال؛ از روزی حلال تا رشد اقتصادی

اشتغال نه‌تنها منبع درآمد خانوارها، بلکه موتور محرکه اقتصاد و کاهش‌دهنده مشکلات اجتماعی مانند جرم، افسردگی و مهاجرت است. در فرهنگ ایرانی، کار به‌عنوان تلاش برای کسب روزی حلال ارزشی والا دارد. با این حال، پرسش اصلی این است: با وجود جمعیت جوان و تحصیل‌کرده ایران، چرا بخش بزرگی از این سرمایه انسانی در بازار کار فعال نیست؟

شمای کلی بازار کار ایران

بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، از حدود ۶۶ میلیون نفر جمعیت بالای ۱۵ سال، نزدیک به ۳۹ میلیون نفر در دسته «غیرفعال» قرار دارند؛ یعنی نه شاغل‌اند و نه به دنبال شغل می‌گردند. این گروه شامل زنان خانه‌دار، دانشجویان، سالمندان و افرادی است که به دلایل مختلف از بازار کار کناره‌گیری کرده‌اند. از ۲۷ میلیون نفر جمعیت فعال، حدود ۲۵ میلیون نفر شاغل و ۲ میلیون نفر بیکار هستند. این آمار نشان‌دهنده نرخ اشتغال ۹۲.۷ درصد و نرخ بیکاری ۷.۳ درصد است.

چرا نرخ مشارکت اقتصادی در ایران پایین است؟

نرخ ۵۹ درصدی جمعیت غیرفعال در ایران در مقایسه با میانگین جهانی ۳۹ درصد، شکافی قابل‌توجه را نشان می‌دهد. برای مقایسه، نرخ جمعیت غیرفعال در قطر ۱۳ درصد، در آمریکا ۳۸ درصد، در کانادا ۳۵ درصد و در کشورهایی مانند عراق و اردن به ترتیب ۵۹ و ۶۲ درصد است. این آمار نشان می‌دهد ایران در میان کشورهایی با نرخ بالای جمعیت غیرفعال قرار دارد.

حدود ۶۰ درصد از جمعیت غیرفعال در ایران را زنان خانه‌دار تشکیل می‌دهند که به دلیل فرهنگ رایج و عدم شمول خانه‌داری در آمارهای شغلی، شاغل محسوب نمی‌شوند. همچنین ۲۰ درصد از مردان غیرفعال، دانشجویان و محصلان هستند. با این حال، عواملی مانند کمبود فرصت‌های شغلی، وابستگی اقتصاد به نفت، تنوع پایین فعالیت‌های تولیدی، گسترش اقتصاد غیررسمی و ناامیدی از یافتن شغل مناسب، از دلایل اصلی نرخ پایین مشارکت اقتصادی در ایران هستند.

شاخص NEET؛ زنگ خطری برای آینده جوانان

شاخص NEET (جوانانی که نه شاغل‌اند، نه در حال تحصیل و نه در حال یادگیری مهارت) یکی از معیارهای کلیدی برای ارزیابی وضعیت نیروی انسانی جوان است. در ایران، این نرخ حدود ۲۳ درصد است؛ یعنی از ۲۰ میلیون جوان ۱۵ تا ۲۹ ساله، حدود ۵ میلیون نفر در این گروه قرار دارند. این در حالی است که میانگین جهانی NEET حدود ۲۰ درصد و در کشوری مانند ژاپن تنها ۵ درصد است. این آمار نشان‌دهنده هدررفت سرمایه انسانی جوان در ایران است که می‌تواند تبعات اقتصادی و اجتماعی سنگینی به دنبال داشته باشد.

ضرورت سیاست‌گذاری برای فعال‌سازی سرمایه انسانی

جمعیت غیرفعال بالا و نرخ بالای NEET در ایران، زنگ خطری برای آینده اقتصادی و اجتماعی کشور است. در بخش‌های بعدی این مجموعه، به بررسی جزئی‌تر نرخ بیکاری، توزیع نیروی کار و عوامل مؤثر بر بازار کار خواهیم پرداخت تا تصویر دقیق‌تری از چالش‌ها و راهکارهای پیش رو ارائه دهیم.