بازار گروه بین الملل: در روزهای اخیر فعال‌سازی کریدور بین‌المللی اسلام‌آباد–تهران–استانبول (ITI)، راه‌اندازی قطارهای برنامه‌ای و جذب صاحبان بار از طریق ظرفیت‌های اتاق‌های بازرگانی و شرکت‌های فورواردری از محورهای گفت‌وگوی تهران و اسلام آباد بود. در ادامه، طرفین برای افزایش پنج برابری حمل‌ونقل ریلی در کوتاه‌مدت و رسیدن به ظرفیت سالانه یک میلیون تن در آینده نزدیک توافق کردند. همچنین، مقرر شد راه‌آهن پاکستان در تأمین واگن‌های مورد نیاز برای حمل بار از زاهدان به پاکستان همکاری لازم را انجام دهد تا از توقف و تأخیر محموله‌ها در ایستگاه زاهدان جلوگیری شود.
کریدور ریلی ITI در مقایسه با حمل و نقل دریایی، زمان و هزینه را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد، زیرا قطارها رقابتی‌ترین شیوه حمل و نقل هستند. این شبکه ریلی کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیر برای حمل کالا بین آسیا و اروپا به نفع اقتصادهای منطقه‌ای است. به گفته کارشناسان لجستیک، این قطار حداکثر ظرفیت ۲۰ کانتینر ۱۲ متری (۴۰ فوتی) با ظرفیت حمل ۸۰ هزار تن محصول را دارد.
این سرویس قطار هزینه ترانزیت محصولات از پاکستان به ترکیه را که معمولاً از طریق مسیرهای دریایی حداقل ۳۰ روز طول می‌کشد، به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. قطار ITI مدت زمان حمل و نقل را هفت روز کاهش می‌دهد و با ادغام محصولات پاکستانی، ترکی و ایرانی در اقتصاد جهانی، سبد محصولات ورودی به اروپا را متنوع می‌کند. شبکه ریلی ITI برای تکمیل یک سفر یک طرفه تقریباً ۶۰۶۴۰ کیلومتر (۳۷۶۸۰ مایل) ۱۲ روز زمان نیاز دارد. در حالی که ۱۸۲۵ کیلومتر از این خط آهن در ترکیه، ۲۶۰۰ کیلومتر در ایران و ۱۹۷۰ کیلومتر در پاکستان قرار دارد.
این شبکه ریلی کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیر برای حمل کالا بین آسیا و اروپا بوده که به نفع اقتصادهای منطقه‌ای است. به گفته کارشناسان لجستیک، این قطار حداکثر ظرفیت ۲۰ کانتینر ۱۲ متری (۴۰ فوتی) با ظرفیت حمل ۸۰ هزار تن محصول را دارد.
اهمیت راهبردی کریدور اکو
به دلیل تغییرات سریع جهانی و افزایش بی‌ثباتی در صحنه بین‌المللی، کریدورهای حمل و نقل و تجاری به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، اهمیت ویژه‌ای یافته‌اند. در این زمینه، بسیاری از کشورها در تلاشند تا زنجیره‌های تأمین قابل اعتماد و مقرون به صرفه ایجاد کنند. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، در جریان سفر اخیر خود به اسلام آباد، از برنامه‌هایی برای تسریع رشد تجارت با پاکستان به میزان بیش از سه برابر، از ۳ میلیارد دلار به ۱۰ میلیارد دلار، خبر داد. پزشکیان همچنین خاطرنشان کرد که ایران و پاکستان بیش از ده توافق‌نامه در بخش‌های مختلف امضا کرده‌اند. این توافق‌نامه‌ها شامل گسترش مسیرهای ترانزیتی، از جمله ارتباطات دریایی، ریلی و جاده‌ای، ایجاد و گسترش بازارهای مرزی و نهادینه‌سازی مناطق آزاد اقتصادی مشترک است.
برای دستیابی به هدف مذکور، دو کشور تلاش خواهند کرد تا حداکثر استفاده را از کریدور راه‌آهن اسلام‌آباد-تهران-استانبول (ITI) ببرند. این مسیر ابتدا در سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی و سپس در سال ۲۰۲۱ مجدداً راه‌اندازی شد، اما هنوز به ظرفیت عملیاتی کامل نرسیده و در حال حاضر نیاز به نوسازی دارد. ITI به عنوان یکی از ابتکارات کلیدی قادر به تغییر شکل شبکه‌های تجاری و لجستیکی متصل کننده آسیای جنوبی، خاورمیانه و اروپا است. این کریدور ریلی با طول ۶۵۴۳ کیلومتر، با هدف ارائه حمل و نقل سریع‌تر و کارآمدتر کالا از پاکستان به ترکیه و در نهایت دسترسی به بازارهای اروپایی و بالعکس، از طریق ایران است.
برای سایر کشورها مانند چین و آذربایجان که موقعیتی راهبردی دارند، ITI فرصت‌های تقویت نقش در تجارت اوراسیا فراهم می‌کند و این پروژه را در شرایط فعلی بسیار مرتبط می‌سازد. نفوذ تجاری چین همچنان در حال گسترش و تعمیق است و فرصتی را برای اوراسیا ایجاد می‌کند تا از اتکای انحصاری به یک غول اقتصاد ایالات متحده اجتناب و در عوض شرکای خود را بر اساس چشم‌انداز سیاسی انتخاب کند. در دنیای کنونی که اقتصادها شدیدا به هم پیوسته‌اند، هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی می‌تواند بحران ایجاد کند. بطوریکه دولت جدید ایالات متحده به وضوح خطرات و چالش‌های ناشی از جنگ‌های تجاری را نشان داده است.
ITI به عنوان یکی از ابتکارات کلیدی بوده که قادر به تغییر شکل شبکه‌های تجاری و لجستیکی متصل کننده آسیای جنوبی، خاورمیانه و اروپا است. این کریدور ریلی با طول ۶۵۴۳ کیلومتر، با هدف ارائه حمل و نقل سریع‌تر و کارآمدتر کالا از پاکستان به ترکیه و در نهایت دسترسی به بازارهای اروپایی و بالعکس، از طریق ایران است.
جنگ بین روسیه و اوکراین و بسته شدن اکثر مسیرهای حمل و نقل از طریق خاک روسیه، کشورها را مجبور کرده است که زنجیره‌های تأمین کالاهای اساسی خود را برای حفظ و توسعه اقتصاد خود، حتی در شرایط سخت، متنوع کنند. ایران و پاکستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. پاکستان دارای یک اقتصاد مختلط در حال توسعه است که طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، در حال حاضر از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی در رتبه ۳۸ و از نظر برابری قدرت خرید (PPP) در رتبه ۲۵ قرار دارد.
با وجود روندهای مثبت در برخی بخش‌ها، ساختار تجارت خارجی آن همچنان آسیب‌پذیر است. در این شرایط، توسعه مسیرهای حمل و نقل و لجستیک مانند کریدور راه آهن اسلام آباد-تهران-استانبول نه تنها مطلوب، بلکه برای پاکستان ضروری می‌شود. ارتباطات حمل و نقل قابل اعتماد، کم هزینه و مستقیم با ایران، ترکیه و به سمت اروپا، راهی برای تنوع بخشیدن به بازارهای خارجی، کاهش هزینه‌های لجستیک و تحریک تولید صادرات محور ارائه می‌دهد. علاوه بر این، مشارکت در کریدورهای چندوجهی، از جمله ادغام بالقوه با کریدور میانی از طریق آذربایجان، به پاکستان اجازه می‌دهد تا به زنجیره‌های تأمین گسترده‌تر اوراسیا بپیوندد که در درازمدت می‌تواند به تعادل تجارت و افزایش جریان ارز خارجی کمک کند.
برای ایران نیز احیای این مسیر به همان اندازه مهم است. این امر در درجه نخست به تقویت نقش ایران به عنوان یک قطب ترانزیت مربوط می‌شود، موضوعی که تهران در سال‌های اخیر بارها در زمینه مسیرهای حمل و نقل منطقه‌ای، از جمله مسیرهای عبوری از قفقاز جنوبی عبور بر آن تأکید کرده است.
در نهایت، این مسیر به نفع همه شرکت‌کنندگان بالقوه است: چین کالاها را به پاکستان عرضه می‌کند که آن‌ها به محصولات چینی-پاکستانی مانند منسوجات و لوازم الکترونیکی تبدیل می‌شوند، سپس به ایران و از آنجا یا به قفقاز جنوبی یا به ترکیه منتقل می‌شوند. در هر دو سناریو، کالاها می‌توانند به اروپا سرازیر شوند. گسترش مسیرهای عرضه، رشد اقتصادی را برای همه کشورها به ارمغان می‌آورد؛ چین موقعیت خود را به عنوان یک تأمین‌کننده جهانی تثبیت می‌کند، پاکستان با دور زدن افغانستان بی‌ثبات به بازارهای جدید دسترسی پیدا می‌کند، ایران پتانسیل ترانزیت خود را تقویت، ترکیه و احتمالا آذربایجان ITI را با کریدورهای موجود، ادغام و شبکه‌های لجستیکی خود را تقویت می‌کنند.
علاوه بر این، کریدور میانی و ITI، آسیای مرکزی را به پاکستان متصل می‌کنند و در نتیجه خطرات ژئوپلیتیکی را کاهش داده و فرصت‌ها را برای افزایش حجم بار افزایش می‌دهند. این رویکرد چندجانبه، یک اثر هم‌افزایی ایجاد می‌کند؛ اقتصادها از طریق حجم تجارت بالاتر رشد می‌کنند، مناطق درگیر آرام شده و توسعه زیرساخت‌ها تسریع می‌شود. بنابراین، توسعه ITI می‌تواند نه تنها به یک راه‌حل لجستیکی، بلکه به ابزاری برای تضمین رفاه و ثبات برای همه شرکت‌کنندگان در فضای اوراسیا تبدیل شود.
این مسیر به نفع همه شرکت‌کنندگان بالقوه است: چین کالاها را به پاکستان عرضه می‌کند که آن‌ها به محصولات چینی-پاکستانی مانند منسوجات و لوازم الکترونیکی تبدیل می‌شوند، سپس به ایران و از آنجا یا به قفقاز جنوبی یا به ترکیه منتقل می‌شوند. در هر دو سناریو، کالاها می‌توانند به اروپا سرازیر شوند.
تأیید مهم این مسیر، اجلاس سازمان همکاری اقتصادی (اکو) بود که در اوایل ماه جولای در قره باغ، آذربایجان برگزار شد و در آن رهبران کشورهای عضو تعهد خود را به گسترش روابط تجاری و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ابراز کردند. بسیاری از شرکت‌کنندگان در اجلاس اکو بر لزوم افزایش ارتباطات حمل و نقل و بهبود لجستیک بار تأکید کردند. بنابراین، دقیقاً یک ماه بعد، در ۳ آگوست ۲۰۲۵، شاهد گام‌های ملموس اعضای اکو برای اجرای توافقات حاصل شده در هستیم. این اقدامات، تعهد منطقه به ادغام و توسعه مشترک را نمایان می‌کند.
لازم به یادآوری است که آغاز به کار ITI در سال ۲۰۰۹ تحت نظارت سازمان همکاری اقتصادی (ECO) بود که در سال ۲۰۱۱ به حالت تعلیق درآمد و به دلیل مشکلات فنی در پاکستان به تعویق افتاد. در سال ۲۰۲۰، در دهمین نشست ECO، شرکت‌کنندگان تصمیم گرفتند که این راه‌آهن را در سال ۲۰۲۱ مجدداً راه‌اندازی کنند، و اکنون نویدبخش طلوع اقتصادی یکپارچه جدیدی برای نسل‌های آینده است زیرا این کریدور ریلی نقش مهمی در اتصال منطقه‌ای ایفا و فعالیت اقتصادی در منطقه را تقویت خواهد کرد.
