تینا مزدکی_پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم واتساپ و گوگل پلی رفع فیلتر شدند اما با گذشت زمان، نه روند روشنی برای ادامه‌ی رفع فیلتر ترسیم شد و نه مشخص شد که تصمیم‌گیری در این‌باره دقیقاً در اختیار چه نهادی است. در نهایت، شهروندان مانده‌اند و اینترنتی که همچنان محدود است. به تازگی اما وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران، گفت:« همانطور که رییس‌جمهور و دولت، قبل‌تر در بحث دسترسی به سکوهای بین‌المللی وعده داده بود امسال گام‌های دیگری برداشته می‌شود.»
به گفته او دولت چهاردهم طبق فرآیند تعریف شده از طریق اجماع و همگرایی بین نگاه‌های مختلف همچنان به مذاکراتش برای رفع محدودیت‌ها ادامه می‌دهد و حتما به وعده‌هایش عمل می‌کند.
اگرچه این گفته دریچه‌ای برای امیدواری به رفع محدودیت‌ها است اما همچنان برخی از کارشناسان و کنشگران بر این باورند که شاید اساساً اراده‌ای برای رفع فیلتر وجود ندارد و آنچه تاکنون شاهد بودیم، بیش از آنکه تصمیم اجرایی باشد، پاسخی موقت به فشار افکار عمومی بوده است. برای روشن‌تر شدن ابعاد این ماجرا، با حامد بیدی، کنشگر فضای مجازی در خبرآنلاین به گفت‌وگو پرداختیم.
حامد بیدی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه واتساپ رفع فیلتر شد اما دیگر پلتفرم‌ها همچنان مسدود هستند، تصمیم‌گیری اصلی در زمینه رفع فیلترینگ در اختیار دولت است یا شورای عالی فضای مجازی، گفت: «دولت اگر بخواهد می‌تواند با یک دستور مستقیم این کار را انجام دهد. از نظر جایگاه و قدرت اجرایی، چنین امکانی وجود دارد و هیچ قانونی هم جلو آن را نمی‌گیرد. البته ممکن است درباره برخی موارد، مثل فیلترینگ تلگرام، دستور قضایی وجود داشته باشد، اما این هم با هماهنگی در سطح شورای سران قوا قابل حل است. در واقع، دولت اگر بخواهد، می‌تواند چنین همگرایی‌ای ایجاد کند. ارجاع مسئله به شورای عالی فضای مجازی در حالی صورت می‌گیرد که اساساً این شورا با فلسفه‌ی محدودسازی اینترنت شکل گرفته است. بنابراین، نباید انتظار داشت نهادی که از ابتدا برای محدودسازی ایجادشده، رفع فیلتر را در اولویت قرار دهد.»
رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی؛ یک حرکت نمادین
او همچنین در پاسخ به این پرسش که شما معتقدید دولت عملاً از پیگیری این موضوع عقب‌نشینی کرده است گفت:«بله کاملاً. من فکر می‌کنم دولت در حال حاضر هیچ عزم و اراده‌ای برای رفع فیلترینگ ندارد. پرونده‌ی رفع فیلترینگ در دولت بسته شده است و هیچ انگیزه‌ای نه در دولت، نه در وزارت ارتباطات، و نه در سایر نهادهای اجرایی برای پیگیری این مسئله وجود ندارد. به نظر می‌رسد حتی رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی هم صرفاً یک حرکت نمادین و نتیجه‌ی چانه‌زنی برای عبور از فشار اجتماعی بوده است.»
دیگر خبری از رفع فیلتر نخواهد بود
ابتدا از مسئولان می‌شنیدیم که قرار است رفع فیلترینگ‌ها ادامه دار شود و همین موضوع باعث شد شهروندان به رفع فیلتر سایر پلتفرم‌ها تا پیش از نوروز ۱۴۰۴ امیدوار شوند، در همین حال بود که فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت اعلام کرد، تنها ابراز امیدواری کرده‌اند و قولی مبنی بر رفع فیلترینگ داده نشده است.
اگر قرار باشد مذاکراتی با آمریکا انجام شود، یکی از مطالبات باید رفع تحریم‌های فناوری و خدمات اینترنتی باشد، وگرنه حتی اگر تمام پلتفرم‌ها رفع فیلتر شوند، باز هم نمی‌توانیم از مزایای کامل اینترنت استفاده کنیم
حامد بیدی این کنش‌های متناقض را اینطور تفسیر کرد: «هیچ برنامه عملیاتی مشخصی وجود ندارد و سخنانی که از سوی مسئولان شنیده می‌شود، صرفاً برای کاستن از فشار افکار عمومی است. آخرین مصوبه شورای عالی فضای مجازی نیز نشان می‌دهد که دیگر خبری از رفع فیلتر نخواهد بود. در عوض، چند پروژه‌ی تحت عنوان “درگاه حکمرانی‌پذیر” مطرح شده که بیشتر از آنکه به آزادسازی فضای مجازی کمک کند، به سمت کنترل و محدودسازی بیشتر می‌رود.»
او در ادامه در پاسخ به این پرسش که به نظر شما چرا واتساپ توانست رفع فیلتر شود، اما دیگر پلتفرم‌ها رفع فیلتر نشدند گفت: «دلیل اصلی‌اش این است که واتساپ و گوگل‌پلی در دسته‌ی رسانه قرار نمی‌گیرند. مشکل اصلی با پلتفرم‌هایی است که نقش رسانه دارند. اینستاگرام، توییتر، یوتیوب و سایر پلتفرم‌های رسانه‌ای در چارچوب سیاست‌های فعلی نمی‌گنجند و هیچ نشانه‌ای از عزم برای رفع فیلتر آن‌ها وجود ندارد، مگر اینکه شخص رئیس‌جمهور مستقیماً وارد عمل شود. همانطور که در موضوع مذاکره با آمریکا دولت توانست با هماهنگی سطوح بالای حاکمیت پیش برود، در زمینه‌ی فیلترینگ هم فقط در آن سطح امکان‌پذیر است، نه از مسیر شورای عالی فضای مجازی که اساساً کارکردی معکوس دارد.»
فشار افکار عمومی کم شده است
بیدی در ادامه در مورد نقش رئیس‌جمهور در این مسئله گفت:«هنوز هم رئیس‌جمهور از نظر قانونی قدرت رفع فیلتر همه پلتفرم‌ها را دارد. اما به نظر می‌رسد که فشار افکار عمومی کم شده، رسانه‌ها کمتر به این موضوع می‌پردازند و جامعه هم دیگر مثل قبل پیگیر نیست. همین باعث شده دولت مسیر کم‌هزینه‌تر را انتخاب کند و موضوع را به شورای عالی فضای مجازی حواله دهد؛ شورایی که مأموریت اصلی‌اش توسعه‌ی شبکه ملی اطلاعات و کاهش وابستگی به اینترنت جهانی است.»
او افزود:« البته توجه کنید که بحث اینترنت در ایران دو بُعد دارد: یکی فیلترینگ داخلی، و دیگریت تحریم‌های بین‌المللی. بسیاری از سرویس‌های اینترنتی جهانی به خاطر تحریم‌ها برای آی‌پی‌های ایرانی در دسترس نیستند. از سوی دیگر، به دلیل نداشتن دسترسی به پرداخت‌های بین‌المللی، نمی‌توانیم از خدمات حرفه‌ای اینترنت استفاده کنیم. بنابراین، اگر قرار باشد مذاکراتی با آمریکا انجام شود، یکی از مطالبات باید رفع تحریم‌های فناوری و خدمات اینترنتی باشد، وگرنه حتی اگر تمام پلتفرم‌ها رفع فیلتر شوند، باز هم نمی‌توانیم از مزایای کامل اینترنت استفاده کنیم.»
بیدی در آخر در پاسخ به این پرسش که اگر در سال ۱۴۰۴ هم هیچ پیشرفتی حاصل نشود، آینده‌ی فضای مجازی ایران را چگونه می‌بینید، گفت:«آینده‌ی این فضا به طور مستقیم به مردم، رسانه‌ها و جامعه‌ی مدنی بستگی دارد. اگر فشار مطالبه‌گری ادامه یابد، شاید بتوان امید داشت. اما اگر این روند فعلی ادامه پیدا کند، سیر نزولی در حوزه فناوری شتاب خواهد گرفت. ما همین حالا هم از بسیاری از کشورهای منطقه عقب افتاده‌ایم. حذف از جهان فناوری، در جهانی که فناوری پایه‌ی تمدن است، به معنای حذف تمدنی ایران از نقشه‌ی جهان خواهد بود.»
۵۸۳۲۲
