بازار به‌جای دستور/ آیا آب هم باید وارد بورس انرژی شود؟ | اقتصاد فارسی

اقتصاد آنلاین، آرمان هنرکار؛ «بازار آزاد اشتباه نمی‌کند»، بله حقیقت هم همین است و تجربه سال‌های گذشته نیز به ما نشان داده که بازارهایی که از قید و بند قیمت‌گذاری دستوری و عرضه دولتی رهایی پیدا کردند هیچ گاه دچار ناترازی یا کمبود نشدند و این بار نوبت آب است تا از عرضه و قیمت‌گذاری دولت رهایی پیدا کند. علی آبادی وزیر نیرو هفته پیش اعلام کرد که مصرف مازاد آب شرکت‌ها و خانوار باید از بورس انرژی خریداری شود، البته که این طرح در حال حاضر صرفا یک ایده و طرح کلی است اما حقیقت اینکه تجربه موفق عرضه پساب و برق تجدیدپذیر در بورس انرژی به ما نشان می‌دهد که اتفاقا بهتر است این طرح هرچه زودتر به عرصه عمل بپیوندد تا قدر آبی که امروز به بهای ناچیزی مصرف می‌شود، دانسته شود.

اقتصاد دستوری؛ ریشه ناترازی‌های مزمن

ناترازی‌های عمیق در حوزه آب و انرژی، رانت‌های گسترده و فرسایش سرمایه‌گذاری، محصول سال‌ها قیمت‌گذاری دستوری است؛ سیاستی که قیمت بسیاری از کالا‌ها را از واقعیت‌های اقتصادی دور کرده و سیگنال‌های غلط به مصرف‌کننده و سرمایه‌گذار داده است. نتیجه این رویکرد، مصرف بی‌رویه، هدررفت منابع و تضعیف انگیزه برای توسعه زیرساخت‌ها بوده است. در چنین شرایطی، حرکت به سمت سازوکار بازار و کشف قیمت شفاف، دیگر یک انتخاب سیاستی نیست؛ بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بازگشت تعادل به بخش‌های حیاتی اقتصاد به شمار می‌رود.

تجربه «برق قطع‌نشو»؛ الگویی قابل تعمیم

عرضه برق تجدیدپذیر در بورس انرژی، موسوم به «برق قطع‌نشو»، یکی از نمونه‌های موفق استفاده از سازوکار بازار در بخش انرژی است. این مدل، ضمن ایجاد شفافیت قیمتی، امکان برنامه‌ریزی بهتر برای تولیدکننده و مصرف‌کننده را فراهم کرده و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را به این حوزه جذب کرده است. حامیان عرضه آب در بورس معتقدند همین منطق می‌تواند در بازار آب نیز پیاده‌سازی شود؛ بازاری که در آن قیمت، سیگنال کم‌یابی را منتقل کند و مصرف مازاد، هزینه واقعی خود را بپردازد.

شفافیت قیمتی؛ پیش‌نیاز سرمایه‌گذاری در صنعت آب

هدف اصلی عرضه آب در بورس، اقتصادی‌کردن صنعت آب، شفاف‌سازی قیمت و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. بتا زمانی که صنعت آب از وضعیت فعلی خارج نشود، فضای کسب‌وکار این بخش با ابهام و ریسک‌های جدی مواجه خواهد بود. همچنین تفکیک مصرف پایه یارانه‌ای از مصرف مازاد و واگذاری بخش دوم به بازار رقابتی، می‌تواند هم مصرف غیرضروری را کاهش دهد و هم منابع مالی جدیدی برای توسعه زیرساخت‌ها ایجاد کند؛ هرچند موفقیت این سیاست، نیازمند زیرساخت‌های فنی، حقوقی و نظارتی دقیق است.

بورس کافی نیست؛ اصلاح الگوی مصرف ضروری است

با این حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که عرضه آب در بورس، به‌تنهایی راه‌حل بحران نیست. بخش کشاورزی همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور است و بدون اصلاح الگوی کشت، مکانیزه‌کردن کشاورزی و افزایش بهره‌وری، بحران آب حل نخواهد شد. اما در عین حال، بازار می‌تواند ابزار مکملی باشد که سیگنال اقتصادی لازم را برای تغییر رفتار مصرف‌کننده ارسال کند؛ سیگنالی که سال‌هاست در نظام قیمت‌گذاری دستوری غایب بوده است.

بازار به‌جای دستور؛ مسیر ناگزیر اقتصاد

 جمع‌بندی دیدگاه‌های کارشناسی نشان می‌دهد که عرضه آب در بورس انرژی، اگر به‌درستی طراحی شود، می‌تواند گامی مهم در جهت کاهش رانت، بهبود بهره‌وری و بازگشت انگیزه سرمایه‌گذاری باشد. تجربه برق تجدیدپذیر نشان داده است که بازار، در صورت وجود قواعد شفاف و نظارت مؤثر، توان مدیریت بهتر منابع را دارد. اقتصاد ایران برای عبور از ناترازی‌های مزمن، ناگزیر است از قیمت‌گذاری دستوری فاصله بگیرد و به سمت سازوکاری حرکت کند که عرضه و تقاضا، نه دستور، تعیین‌کننده قیمت و رفتار مصرف باشد؛ مسیری که حالا آب نیز در آستانه ورود به آن قرار گرفته است.