رقابت نخست وزیری در عراق؛ سرنوشت گروه‌های مسلح عراقی در گرو نتیجه رقابت سیاسی | اقتصاد فارسی

به گزارش اقتصادآنلاین، در جهان سیاست، گاهی یک کلیک ساده در پیام‌رسان‌ها، گویای تحولات عمیق‌تری نسبت به بیانیه‌های رسمی است. خبر حذف محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق، از تمامی گروه‌های واتس‌اپی رهبران «چارچوب هماهنگی شیعه» توسط سخنگوی ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی، شاید در نگاه اول یک حاشیه رسانه‌ای به نظر برسد، اما در واقع نماد شکاف عمیقی است که در قلب بیت شیعی عراق دهان باز کرده است.

این اقدام نمادین پس از آن رخ داد که سودانی درگیر دو جنجال بزرگ شد؛ نخست، انتشار متنی در روزنامه رسمی عراق که در آن حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن به عنوان «گروه‌های تروریستی» معرفی شده بودند که البته این تصمیم بعداً پس گرفته شد و سودانی از آن ابراز بی‌اطلاعی کرد. دوم، ماجرای ادعایی حمایت او از نامزدی دونالد ترامپ برای دریافت جایزه صلح نوبل. این دو رویداد، برای جریان‌های نزدیک به محور مقاومت در عراق، حکم عبور از خطوط قرمز را داشت و موقعیت نخست‌وزیر تکنوکرات را که زمانی گزینه مرضی‌الطرفین محسوب می‌شد، به شدت متزلزل کرد.

در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد سرنوشت گروه‌های مسلح شیعی عراق مستقیماً به نام ساکن آینده کاخ نخست‌وزیری گره خورده است؛ اگر گزینه‌ای برآمده از دل «چارچوب هماهنگی» نزدیک به مالکی و محور مقاومت قدرت را در دست گیرد، این گروه‌ها چتر حمایتی قانونی خود در قالب حشدالشعبی را تقویت کرده و نفوذشان در نهادهای امنیتی و اقتصادی تثبیت خواهد شد.

در مقابل، روی کار آمدن یک چهره مستقل یا متمایل به غرب که سودای انحلال یا ادغام کامل آن‌ها در ارتش را داشته باشد، می‌تواند عراق را به صحنه تنش نظامی داخلی و تقابل خیابانی تبدیل کند، چرا که این گروه‌ها چنین اقدامی را خطری وجودی و توطئه‌ای خارجی تلقی خواهند کرد. 

رقابت برای کرسی نخست وزیری اما به روزهای حساس خود رسیده است. 

پیروزی در صندوق رای و شکست در چانه‌زنی

ائتلاف «سازندگی و توسعه» به رهبری سودانی در انتخابات پارلمانی عراق با کسب ۴۶ کرسی از ۳۲۹ کرسی پارلمان، پیشتاز شد. اما در عراق، برنده صندوق لزوماً کلیددار کاخ نخست‌وزیری نیست. حکم دادگاه فدرال در سال ۲۰۱۰ که تفسیر فراکسیون اکثریت را از لیست پیروز انتخابات به ائتلاف شکل‌گرفته پس از انتخابات تغییر داد، همچنان قاعده بازی را تعیین می‌کند. نوری مالکی، که خود زمانی با همین قاعده بر ایاد علاوی پیروز شد، اکنون بار دیگر در تلاش برای مهندسی صحنه است.

چارچوب هماهنگی شیعه که اکثریت احزاب شیعه نزدیک به ایران را در بر می‌گیرد، اعلام کرده که با تشکیل بزرگترین بلوک پارلمانی، حق معرفی نخست‌وزیر را برای خود محفوظ می‌داند. در لیست ۳۰ نفره آنها، نام‌هایی، چون «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی، «اسعد العیدانی» استاندار بصره و حتی خود نوری مالکی دیده می‌شود. سودانی نیز در این لیست هست، اما شانس او با توجه به تحولات اخیر و خشم متحدان سابق، هر روز کمتر می‌شود.

بازگشت نوری مالکی؟

نوری مالکی، نخست‌وزیر پیشین و رهبر ائتلاف دولت قانون که ۲۹ کرسی کسب کرده، بازیگردان اصلی این روزهاست. او که در سال ۲۰۲۲ سودانی را به عنوان چهره‌ای قابل کنترل به قدرت رساند، اکنون با نخست‌وزیری مواجه است که جاه‌طلبی‌های مستقل دارد، ائتلاف سیاسی خود را تشکیل داده و حتی به رقبای سنتی مالکی نزدیک شده است. لاوک غفوری، تحلیل‌گر سیاسی عراق، استراتژی مالکی را این‌گونه توصیف می‌کند: «او نخست‌وزیر را بالا می‌برد و وقتی قدرتمند شد، او را زمین می‌زند؛ همان کاری که با حیدر العبادی کرد و حالا نوبت سودانی است.»

مالکی با تکیه بر شبکه نفوذ خود در دستگاه قضایی و گروه‌های مسلح، به دنبال تضعیف سودانی است. اگرچه بازگشت خود مالکی به قدرت با توجه به مخالفت‌های داخلی به‌ویژه از سوی جریان صدر و حساسیت‌های بین‌المللی دشوار است، اما به نظر می‌رسد او می‌خواهد همچنان فردی صاحب‌نفوذ بماند و گزینه‌ای را روی کار بیاورد که مطیع‌تر از سودانی باشد.

پیامد‌های راهبردی برای ایران

برای ایران، تحولات عراق اهمیت بسیاری دارد. تهران همواره تلاش کرده تا وحدت بیت شیعی را حفظ و از تشتت آرا جلوگیری کند.. وضعیت فعلی، اما پیچیده است.

حذف سودانی از گروه‌های مشورتی و تقابل آشکار او با مالکی، نشان‌دهنده گسست در اجماع شیعیان است. این وضعیت می‌تواند فضا را برای بازیگران رقیب مانند جریان‌های سکولار یا بازیگران خارجی مثل آمریکا و عربستان باز کند.

از سوی دیگر سودانی نشان داده که مایل است مسیری مستقل‌تر از چارچوب هماهنگی طی کند. وقایع اخیر درباره گروه‌های مقاومت و رابطه با ترامپ، زنگ خطری برای تهران بود که نشان می‌دهد ابقای او ممکن است هزینه‌های دیپلماتیک داشته باشد.

با این همه پرسش اینجاست که اگر سودانی برود، گزینه بعدی کیست؟ یک چهره تندرو ممکن است حساسیت‌های آمریکا و کشور‌های عربی را برانگیزد و عراق را به انزوا ببرد و یک چهره ضعیف نیز نمی‌تواند ثبات را حفظ کند. در این میان به نظر می‌رسد گزینه سوم مصالحه‌جویانه خواهد بود که هم اعتماد چارچوب هماهنگی را داشته باشد و هم بتواند تعادل روابط خارجی عراق را حفظ کند.

بن‌بست یا مصالحه؟

عراق بار دیگر در آستانه یک دوره طولانی مذاکرات برای تشکیل دولت قرار دارد. سودانی اگرچه قدرتمند شده و ابزار‌های دولتی را در دست دارد، اما بدون حمایت چارچوب هماهنگی و با توجه به خطا‌های محاسباتی اخیر، شانسی برای بقا ندارد. از سوی دیگر، مالکی نیز قدرت کامل را در دست ندارد و باید با سایر بازیگران اثرگذار هماهنگ شود. در این میان قدرت‌های خارجی به ویژه آمریکا نیز به دنبال به قدرت رسیدن چهره‌هایی هستند که در مسیر تضعیف گروه‌های مسلح شیعی گام بردارد. 

در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد سناریوی محتمل، ظهور یک چهره تکنوکرات جدید یا توافقی دقیقه نودی است که بتواند رضایت نسبی همه طرف‌ها را جلب کند.