هاکان فیدان در تهران؛ از غزه تا سوریه و قفقاز در کانون رایزنی‌های ایران و ترکیه | اقتصاد فارسی

به گزارش اقتصادآنلاین، وزیر خارجه ترکیه به محض ورود به وزارت خارجه رفت و با همتای خود سیدعباس عراقچی دیدار کرد. گفته‌شده که او در این سفر با مقامات ارشد ایران از جمله رییس‌جمهور، رییس مجلس و دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو خواهد داشت. 

سفر فیدان، دیپلمات باسابقه و رییس پیشین سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه به ایران در شرایطی انجام می‌شود که خاورمیانه منطقه درگیر چالش‌های متعدد است؛ جنگ غزه باوجود آتش‌بس وارد مرحله‌ای فرسایشی شده، روند سیاسی سوریه با موانع تازه روبه‌رو است و تحولات قفقاز پس از جنگ قره‌باغ همچنان محل بحث است. از سوی دیگر تنش‌های پیرامون پرونده هسته‌ای ایران نیز افزایش یافته است.

اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز گفته که «وضعیت منطقه، تداوم نسل کشی و نقض‌های فاحش حقوق بشر در غزه، کرانه باختری و همینطور تعرضات رژیم صهیونیستی علیه لبنان، سوریه و سایر کشور‌های منطقه» از جمله محورهای این سفر است.

غزه، محور اصلی گفت‌وگوها؟

گزارش‌ها حاکی از آن است که غزه اصلی‌ترین پرونده میان تهران و آنکارا در این دیدار خواهد بود. هر دو کشور مواضعی مخالف حملات اسرائیل دارند و خواستار توقف فوری بمباران و لغو محاصره هستند.

ایران با حمایت آشکار و پیوسته از گروه‌های مقاومت فلسطینی، نقش خود را به عنوان یکی بازیگران اصلی تثبیت کرده است.

در مقابل، ترکیه از کانال‌های دیپلماتیک، فشار سیاسی در سازمان ملل و ابتکار‌های منطقه‌ای برای میانجی‌گری استفاده کرده و تلاش کرده جایگاهی میانجی میان اسرائیل و برخی بازیگران عربی داشته باشد.

بنابراین، رویکرد ایران ممکن است بر لزوم اقدامات عملی و حمایت میدانی تاکید داشته باشد. این در حالی است که ترکیه در حالی که آنکارا بیشتر بر ابزار‌های سیاسی و اقتصادی تأکید دارد و حتی از خلع سلاح حماس نیز حمایت می‌کند. در عین حال، هر دو کشور خواستار شکل‌گیری اجماع منطقه‌ای علیه اسرائیل هستند.

سوریه، محل اختلاف تهران و آنکارا

پرونده سوریه نیز بخش دیگری از رایزنی‌ها را تشکیل خواهد داد. ایران حامی اصلی دولت بشار اسد بود و این کشور بخشی از محور مقاومت را تشکیل می‌داد.

ترکیه، اما از سقوط اسد حمایت کرد و با احمد شرع و دولت فلعی سوریه رابطه نزدیکی دارد.

در ماه‌های اخیر، حملات به مناطق شمالی، تحرکات جدید نیرو‌های کرد و افزایش حضور آمریکا دوباره معادله امنیتی سوریه را پیچیده کرده است. آنکارا نگران تثبیت موقعیت نیرو‌های کرد در امتداد مرز خود است و ایران تاکنون هیچ ارتباطی با دولت جدید سوریه نداشته.

در چنین شرایطی، سفر فیدان می‌تواند، دست‌کم به عنوان یک رایزنی امنیتی بلندپایه، زمینه کاهش تنش و هماهنگی بیشتر را فراهم کند.

روابط پرفراز و نشیب

روابط ایران و ترکیه در چهار سال گذشته فراز و فرود‌های فراوانی داشته است. در دولت چهاردهم ایران نیز تلاش برای همکاری‌های دوجانبه همزمان با رقابت‌های راهبردی وجود داشته است.

براساس برخی گزارش‌ها، دو کشور در برخی پرونده‌ها مانند تجارت دوجانبه، همکاری‌های انرژی و بعضی مسائل امنیتی، پیشرفت‌هایی داشته‌اند. حجم تجارت دو کشور در سال گذشته به بیش از ۵ میلیارد دلار رسید که البته بخش اصلی آن را صادرات گاز ایران به ترکیه و واردات کالا‌های مصرفی و صنعتی از آن کشور تشکیل می‌دهد.

همزمان، رقابت‌ها بر سر نفوذ در سوریه، مدیریت بحران قفقاز و برخی مواضع متفاوت در مسائل منطقه‌ای همچنان وجود دارد.

گفته می‌شود که فیدان، در زمان ریاست بر سازمان اطلاعات ملی ترکیه (میت)، روابط کاری نزدیکی با نهاد‌های امنیتی ایران داشت و همین پیشینه امنیتی ممکن است دیدار‌های او در تهران را از حالت صرفاً دیپلماتیک خارج کرده و به نشست‌هایی با رویکرد عملیاتی و امنیتی بدل کند.

مسائل قفقاز و پرونده هسته‌ای ایران

به احتمال زیاد، قفقاز هم از محور‌های گفت‌و‌گو‌ها خواهد بود. پس از تحولات اخیر در قره‌باغ و تغییر موازنه قوا به سود جمهوری باکو و ترکیه، ایران تلاش کرده نقش خود را در معادلات منطقه‌ای حفظ کند و مانع از حضور گسترده نیرو‌های خارجی در مسیر‌های حمل‌ونقل منطقه شود. با این همه ترکیه و جمهوری باکو تلاش می‌کنند تا اهداف ترانزیتی خود را محقق کنند و به ویژه کریدور زنگزور را تثبیت کنند.

پرونده هسته‌ای ایران نیز موضوعی است که احتمالاً در گفت‌و‌گو‌ها مطرح می‌شود. ترکیه موضعی دوگانه در این زمینه اتخاذ کرده است. این کشور به طور رسمی از حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حمایت کرده، اما در همکاری با غرب بر شفافیت کامل برنامه هسته‌ای ایران تاکید دارد. هماهنگی مواضع در این زمینه می‌تواند بخشی از دستور کار این سفر باشد، به ویژه در شرایطی که فشار‌های دیپلماتیک بر تهران افزایش یافته است. البته همه این‌ها در شرایطی است که آنکارا بخواهد نقش خود را به‌عنوان میانجی یا تسهیل‌گر در این پرونده پررنگ‌تر کند.

پیامدهای احتمالی سفر فیدان به تهران

پیامد‌های احتمالی سفر هاکان فیدان به تهران را می‌توان در چند بعد سیاسی، امنیتی و منطقه‌ای بررسی کرد.

این سفر، در نخستین سطح خود، ظرفیت آن را دارد که گفت‌و‌گو‌های مستقیم و در سطح عالی میان ایران و ترکیه را درباره پرونده‌های حساسی، چون سوریه و غزه تقویت کند و فضای تعامل دیپلماتیک را گسترش دهد. تماس رودررو میان وزرای خارجه و مقامات ارشد، می‌تواند راه را برای کاهش تنش‌ها در نقاط بحران‌خیز، به‌ویژه شمال سوریه، هموار کرده و بستر هماهنگی‌های جدید امنیتی را فراهم کند.

دیدگاه‌ها در مخالفت با سیاست‌ها و حملات اسرائیل نزدیک است اما دو کشور در روش‌ها اختلاف‌نظر دارند. با این همه تحلیل‌گران می‌گویند که تهران و آنکارا می‌توانند بر سر برخی مواضع کلان منطقه‌ای به اجماع نسبی برسند و پیام واحدی به دیگر بازیگران ارسال کنند.

همچنین در قفقاز، گفت‌و‌گو‌های مستقیم می‌تواند به مدیریت رقابت‌های موجود و درک بهتر از حساسیت‌های طرف مقابل منجر شود، به‌ویژه با توجه به نقش‌آفرینی قدرت‌های ثالث همچون روسیه که بر موازنه منطقه‌ای اثرگذار هستند.

در مجموع، نتایج این سفر، فارغ از دستاورد‌های فوری، می‌تواند جهت‌گیری روابط ایران و ترکیه را در ماه‌های آینده تعیین کند. اگر دو طرف بتوانند درباره مهم‌ترین مسائل جاری به اشتراکاتی دست یابند و اختلافات را مدیریت کنند، ممکن است چارچوبی تازه برای همکاری میان تهران و آنکارا شکل بگیرد. در غیر این صورت، این سفر تنها سفری دیپلماتیک بدون نتایج موثر خواهد بود.