انقلاب جدید در صنعت انرژی؛ رآکتورهای کوچک در مرکز تحول جهانی | اقتصاد فارسی

پس از دهه‌ها رکود، انرژی هسته‌ای بار دیگر در حال بازگشت است، اما دیگر رآکتور‌های عظیم گیگاواتی گذشته پیشتاز این تحول نیستند. رآکتور‌های کوچک مدولار، که روزگاری فناوری‌ای تخصصی و غیرواقع‌گرایانه به نظر می‌رسیدند، اکنون در مرکز چرخش انرژی و ژئوپلیتیکی جهان قرار گرفته‌اند. جذابیت آنها در مقیاس‌پذیری، انعطاف در استقرار و وعده تأمین برق پایه بدون کربن نهفته است. عاملی حیاتی در عصر افزایش بی‌سابقه تقاضای انرژی ناشی از هوش مصنوعی و روند جهانی کربن‌زدایی صنعتی.

گذار از طرح‌های مفهومی به پروژه‌های تجاری میلیارددلاری رسماً آغاز شده و با مجموعه‌ای از اعلامیه‌های مهم صنعتی در سال ۲۰۲۵ شتاب گرفته است. از جمله بازیگران اصلی این عرصه می‌توان به شرکت‌های نیوسکیل (NuScale)، آمازون و ترستریال انرژی (Terrestrial Energy) اشاره کرد.

نیوسکیل پاور؛ از کاهش ریسک تا استقرار در مقیاس گیگاواتی

شرکت نیوسکیل پاور نقش خود را به عنوان شاخص اصلی جنبش رآکتور‌های کوچک مدولار تثبیت کرده است، اما موفقیت تجاری آن به مدیریت مالی دقیق وابسته است. در اوایل سپتامبر ۲۰۲۵، نیوسکیل از همکاری تاریخی با اداره دره تنسی (TVA) و شرکت ENTRA۱ انرژی برای استقرار تا سقف ۶ گیگاوات از فناوری SMR خود در محدوده خدماتی TVA خبر داد—بزرگ‌ترین تعهد به رآکتور‌های کوچک مدولار در تاریخ ایالات متحده.

ساختار این توافق به اندازه مقیاس آن اهمیت دارد. به‌جای تحمیل کامل بار مالی و مقرراتی «نمونه نخست» بر دوش TVA، شرکت ENTRA۱ قرار است تأمین مالی، مالکیت و بهره‌برداری از این تأسیسات را بر عهده گیرد و برق تولیدی را از طریق قرارداد خرید بلندمدت (PPA) به TVA بفروشد. این رویکرد خارج از ترازنامه می‌تواند نقطه عطفی باشد؛ زیرا زمینه جذب سرمایه‌گذاری نهادی و انتقال SMR‌ها از پروژه‌های آزمایشی به دارایی‌های قابل اتکای در مقیاس نیروگاهی را فراهم می‌کند.

ترستریال انرژی؛ رآکتور نمک مذاب برای بازار گرمایش صنعتی

رقابت در حوزه SMR تنها بر تولید برق متمرکز نیست، بلکه تأمین حرارت صنعتی نیز هدف مهمی است؛ بخشی که طبق گزارش انجمن انرژی پاک (Clean Energy Forum) حدود ۲۰ درصد از تقاضای انرژی جهان را به خود اختصاص می‌دهد و همچنان به‌شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته است. شرکت ترستریال انرژی (Terrestrial Energy) این فرصت را با توسعه رآکتور نمک مذاب یکپارچه خود (IMSR) دنبال می‌کند؛ طراحی نسل چهارمی که از نمک مذاب به عنوان هم خنک‌کننده و هم سوخت استفاده می‌کند. دمای بالای عملکرد این رآکتور، آن را برای تولید هیدروژن پاک، سوخت‌های مصنوعی و خوراک صنایع شیمیایی ایده‌آل کرده است.

در اکتبر ۲۰۲۵، ترستریال انرژی ادغام خود با شرکت HCM II Acquisition Corp. از طریق فرآیند SPAC را تکمیل کرد و در مجموع حدود ۲۹۳ میلیون دلار سرمایه جذب نمود. این شرکت قرار است با نماد IMSR وارد بازار سهام شود.

تمرکز بر بازار آمریکا و هدف‌گذاری دهه ۲۰۳۰

برخلاف بسیاری از توسعه‌دهندگان رآکتور‌های پیشرفته که استراتژی بین‌المللی را دنبال می‌کنند، ترستریال انرژی تمرکز خود را به‌طور انحصاری بر بازار آمریکا قرار داده است؛ آغاز این مسیر با نخستین پروژه تجاری در پردیس RELLIS دانشگاه تگزاس A&M خواهد بود. سرمایه حاصل از این ادغام برای مجوزدهی و ساخت پروژه‌های داخلی استفاده می‌شود تا این شرکت بتواند تا اوایل دهه ۲۰۳۰، حرارت هسته‌ای پاک در مقیاس صنعتی را به بازار عرضه کند.

در صورت موفقیت، طراحی نمک مذاب ترستریال می‌تواند مکمل رآکتور‌های آب سبک SMR باشد و نیاز بخش‌هایی را که به‌سختی می‌توان آنها را الکتریکی کرد برطرف سازد—بخش‌هایی مانند کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های شیمیایی که به انرژی حرارتی مداوم و بدون کربن نیاز دارند.

شرط‌بندی آمازون روی انرژی هسته‌ای؛ راهبرد ابرمقیاس‌ها

بحران انرژی ناشی از هوش مصنوعی، برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان را به توسعه‌دهندگان انرژی تبدیل کرده است. در اکتبر، شرکت آمازون از طرح خود برای ساخت تأسیسات پیشرفته انرژی کَسکِید (Cascade Advanced Energy Facility) در نزدیکی ریچلند، ایالت واشنگتن با همکاری انرژی نورث‌وست (Energy Northwest) رونمایی کرد. در این سایت قرار است از رآکتور‌های Xe-۱۰۰ ساخت شرکت X-energy رآکتور‌های گازخنک با دمای بالا استفاده شود، که در ابتدا ۳۲۰ مگاوات برق تولید خواهند کرد و ظرفیت آن تا ۹۶۰ مگاوات قابل افزایش است.

با ساخت عملاً نیروگاه پایه اختصاصی خود، آمازون الگوی جدیدی از تاب‌آوری انرژی شرکتی را معرفی کرده است. طراحی مدولار SMR‌ها اجازه می‌دهد این رآکتور‌ها در نزدیکی مراکز داده نصب شوند و در گام‌های ۸۰ مگاواتی توسعه یابند؛ ویژگی‌ای که دقیقاً با نیاز‌های محاسباتی پرچگالی و دائمی شرکت‌های فناوری سازگار است. غول‌های فناوری دیگر منتظر ارتقای شبکه برق نیستند بلکه خود در حال ساخت شبکه‌اند.

سیاست جهانی انرژی هسته‌ای و چرخه سوخت استراتژیک

شتاب جهانی در حال افزایش است، زیرا دولت‌ها SMR‌ها را ابزاری برای امنیت انرژی و رقابت‌پذیری صنعتی می‌دانند.

برتری اورانیوم کانادا: استان سسکچوان در راهبرد جدید خود از ذخایر عظیم اورانیوم برای پشتیبانی از توسعه SMR‌ها استفاده می‌کند و ضمن حمایت از مدل BWRX-۳۰۰ شرکت GE Hitachi، طرح‌های بزرگ‌تر را نیز بررسی می‌کند.

گسترش اروپایی: دولت هلند تصمیم گرفته عمر نیروگاه بورسل (Borssele) را تا پس از سال ۲۰۳۳ تمدید کرده و دو رآکتور بزرگ جدید بسازد. بدین منظور شرکت دولتی NEO NL را به عنوان اپراتور و نهاد تأمین مالی تاسیس کرده و ۲۰ میلیون یورو برای تحقیق و توسعه داخلی SMR اختصاص داده است.

بسته‌شدن چرخه سوخت: در اکتبر ۲۰۲۵، شرکت فرانسوی newcleo و شرکت آمریکایی Oklo از سرمایه‌گذاری مشترک دو میلیارد دلاری برای توسعه ظرفیت پیشرفته تولید سوخت در آمریکا خبر دادند، در حالی که شرکت سوئدی Blykalla نیز در حال بررسی سرمایه‌گذاری مشترک است. این همکاری با هدف تولید سوخت‌های فلزی و اکسید ترکیبی مورد نیاز برای رآکتور‌های نسل چهارم انجام می‌شود تا وابستگی به غنی‌سازی روسیه کاهش یابد و پایه‌ای برای چرخه سوخت هسته‌ای مستقل غربی ایجاد شود.

چالش اجرا و مسیر پیش‌رو

اگر دهه ۲۰۱۰ زمان نوآوری در انرژی هسته‌ای بود، دهه ۲۰۲۰ دوران تحقق آن است؛ اما درست در همین مرحله است که انقلاب SMR با بزرگ‌ترین چالش خود روبه‌رو می‌شود.

حتی با وجود صدور مجوز برای چندین طراحی مختلف، گذار از نمونه آزمایشی به تولید انبوه با ریسک اجرایی عظیمی همراه است. نگرانی فوری، کنترل هزینه‌ها است. درس‌های حاصل از پروژه توسعه نیروگاه وُگتل (Vogtle) در جورجیا نخستین نیروگاه جدید هسته‌ای آمریکا در چند دهه هنوز تازه است: انحراف‌های کوچک در طراحی یا زنجیره تأمین می‌تواند تأخیر‌های چندساله و افزایش هزینه‌های میلیارددلاری ایجاد کند. SMR‌ها وعده داده‌اند با استانداردسازی و تولید کارخانه‌ای از این مشکلات جلوگیری کنند، اما اثبات این وعده هنوز در پیش است.

زنجیره تأمین و موانع مقرراتی

بلوغ زنجیره تأمین نیز یکی از محدودیت‌های اصلی است. قطعات دقیق، محفظه‌های تحت فشار و سوخت‌های پیشرفته مورد نیاز برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در کوتاه‌مدت قابل تولید نیستند. پس از دهه‌ها کوچک‌شدن این صنعت، بخش زیادی از ظرفیت تولید تخصصی باید دوباره احیا شود. توسعه‌دهندگان آمریکایی هم‌اکنون برای دسترسی به ظرفیت محدود در مواد حیاتی و ساخت‌وساز با یکدیگر رقابت می‌کنند.

محیط مقرراتی نیز مانعی جدی است. کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای آمریکا بخشی از فرآیند‌های خود را به‌روز کرده، اما اخذ مجوز سایت و بررسی‌های زیست‌محیطی همچنان می‌تواند سال‌ها طول بکشد. در سطح جهانی، نبود استاندارد‌های هماهنگ مجوزدهی، مانع اصلی گسترش صادرات SMR به بازار‌های بین‌المللی است.

تأمین مالی و آینده انرژی هسته‌ای

ساختار تأمین مالی ممکن است تعیین‌کننده موفقیت یا شکست باشد. ظهور مدل‌هایی، چون «هسته‌ای به‌عنوان خدمت» (Nuclear-as-a-Service) مشابه مدل ENTRA۱ تحول مثبتی محسوب می‌شود که ریسک مراحل اولیه را از دوش شرکت‌های خدماتی برمی‌دارد. اما اعتماد سرمایه‌گذاران به ثبات سیاست‌گذاری و اجرای موفق پروژه‌ها وابسته است.

صنعت هسته‌ای همواره زیر ذره‌بین قرار دارد. اگر پروژه‌های اولیه SMR دچار لغزش شوند، این شتاب می‌تواند به سرعت از بین برود؛ اما در صورت تحقق وعده‌ها، جهان سرانجام شاهد تولد دوباره انرژی هسته‌ای به عنوان منبعی پاک، قابل مقیاس و رقابتی از نظر اقتصادی خواهد بود.

نقش رآکتور‌های مدولار در آینده انرژی جهان

بخش SMR از مرحله‌ای حیاتی عبور کرده است. اکنون پرسش دیگر این نیست که آیا رآکتور‌های کوچک مدولار در ترکیب انرژی جهانی جایگاهی خواهند داشت یا نه، بلکه این است که چه‌زمان و با چه سرعتی ساخته خواهند شد و چه کسانی پیشتاز این مسیر خواهند بود.

دهه پیش‌رو تعیین خواهد کرد که آیا SMR‌ها می‌توانند وعده خود را به عنوان پل میان آرمان انرژی پاک و واقعیت صنعتی محقق کنند یا خیر.

منبع: Oilprice