گسترش نیوز: با تداوم روند مثبت مذاکرات هسته‌ای و پایبندی طرفین به تعهدات، ایران در آستانه دریافت امتیازهای اقتصادی مهمی قرار خواهد گرفت که رفع تحریم‌های نفتی در صدر آن‌هاست؛ موضوعی که می‌تواند درآمدهای ارزی کشور را به شکل چشمگیری افزایش دهد و اقتصاد را از فشارهای مزمن برهاند.

صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور، سال‌هاست که زیر سایه تحریم‌های بین‌المللی، از رشد و شکوفایی بازمانده است. این صنعت، که بر پایه منابع سرشار گازی و نفتی ایران شکل گرفته، در صورت لغو تحریم‌ها، ظرفیتی عظیم برای ارزآوری، اشتغال‌زایی و توسعه صنایع پایین‌دستی خواهد داشت.

محصولات پتروشیمی ایران در سال‌های گذشته همواره با کیفیت بالا و قیمت رقابتی در بازارهای جهانی شناخته شده‌اند، اما محدودیت‌های بانکی، حمل‌ونقل، بیمه و سرمایه‌گذاری، مانع از حضور گسترده‌تر آن در بازارهای بین‌المللی شده است.

با برداشته‌شدن تحریم‌ها، نخستین اثر آن در حوزه صادرات مستقیم محصولات خواهد بود. در حال حاضر، بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی ناچارند از مسیرهای غیررسمی یا واسطه‌ای برای فروش محصولات خود استفاده کنند که موجب کاهش حاشیه سود و اتلاف منابع می‌شود. رفع تحریم‌ها این امکان را به ایران می‌دهد که با حذف واسطه‌ها، به‌صورت مستقیم با مشتریان نهایی در کشورهای هدف وارد مذاکره شود، قراردادهای بلندمدت ببندد و درآمد ارزی پایدارتری کسب کند. به‌ویژه بازارهایی چون چین، هند، کشورهای آسیای جنوب‌شرقی و حتی اروپا در صورت گشایش سیاسی می‌توانند مقصدهای کلیدی برای صادرات مستقیم باشند.

یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که از این تحول بهره خواهد برد، صنعت پلیمر و فرآورده‌های شیمیایی میانی است. این بخش، نه تنها سهم بالایی در صادرات پتروشیمی دارد، بلکه به‌عنوان ماده اولیه بسیاری از صنایع مادر مانند خودرو، بسته‌بندی، نساجی و کشاورزی شناخته می‌شود. با افزایش فروش و صادرات این محصولات، زنجیره تأمین در داخل کشور نیز فعال‌تر می‌شود و صنایع پایین‌دستی جان تازه‌ای می‌گیرند؛ به‌ویژه در شهرک‌های صنعتی که وابستگی شدیدی به خوراک پتروشیمی دارند.

جهش ارزی با صادرات و واردات هدفمند

در بُعد سرمایه‌گذاری خارجی نیز، فضای پساتحریم می‌تواند ایران را به مقصدی جذاب برای شرکت‌های بزرگ دنیا بدل کند. بسیاری از کمپانی‌های آسیایی و اروپایی، علی‌رغم علاقه به سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران، به دلیل تحریم‌ها و ریسک‌های حقوقی از ورود به بازار ایران اجتناب کرده‌اند. اما در شرایط عادی‌سازی روابط، می‌توان انتظار داشت پروژه‌های نیمه‌تمام، طرح‌های توسعه‌ای و طرح‌های جدید پتروشیمی با شتاب بیشتری پیش بروند. این امر، علاوه بر رشد ظرفیت تولید، به‌روز شدن فناوری‌ها و انتقال دانش فنی به ایران را هم در پی دارد.

در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک، یکی از موانع اصلی صادرات پتروشیمی، عدم امکان استفاده از شرکت‌های بزرگ کشتیرانی و بیمه‌های بین‌المللی بوده است. با برداشته‌شدن تحریم‌ها، نه تنها هزینه حمل کالا کاهش می‌یابد، بلکه امکان عقد قراردادهای بیمه‌ای معتبر و جهانی فراهم می‌شود. این موضوع ریسک صادرات را به‌شدت کاهش می‌دهد و اعتماد مشتریان خارجی را به ثبات و امنیت معاملات با ایران تقویت خواهد کرد.

از سوی دیگر، درآمدهای ارزی حاصل از صادرات پتروشیمی می‌تواند نقشی جدی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور ایفا کند. در شرایطی که اقتصاد ایران با کسری بودجه و مشکلات نقدینگی مواجه است، ورود ارز حاصل از صادرات مستقیم می‌تواند به تثبیت نرخ ارز، تقویت ذخایر ارزی بانک مرکزی و افزایش قدرت خرید دولت برای اجرای طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای منجر شود. همچنین این منابع می‌تواند برای واردات کالاهای ضروری، مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز صنایع استفاده شود.

ناجی اقتصاد ایران پس از نفت را بشناسید

نکته مهم دیگر، رقابت‌پذیری بالای محصولات پتروشیمی ایران در مقایسه با رقبای منطقه‌ای است. کشورهایی مانند عربستان، قطر و امارات، رقبای جدی ایران در بازار جهانی پتروشیمی هستند، اما ایران به دلیل دسترسی به خوراک ارزان‌قیمت و نیروی انسانی متخصص، توانایی تولید ارزان‌تر و اقتصادی‌تری دارد. این مزیت رقابتی در صورت رفع موانع فروش و انتقال پول، می‌تواند جایگاه ایران را در بازارهای جهانی به شکل چشمگیری ارتقا دهد.

علاوه بر صادرات خام، امکان گسترش تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر نیز فراهم می‌شود. در صورت ثبات اقتصادی و سیاسی، شرکت‌های داخلی نیز انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی خواهند داشت. این موضوع به کاهش خام‌فروشی، افزایش اشتغال در داخل کشور و رشد اقتصادی منطقه‌ای کمک شایانی خواهد کرد. به‌طور خاص، مناطق ویژه اقتصادی و پارک‌های پتروشیمی کشور مانند عسلویه، ماهشهر و مکران، به قطب‌های جدید تولید و صادرات تبدیل خواهند شد.

در بعد منطقه‌ای، افزایش صادرات پتروشیمی می‌تواند موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را نیز تقویت کند. کشورهایی مانند افغانستان، عراق، سوریه، آسیای میانه و حتی ترکیه، به‌شدت نیازمند واردات محصولات پتروشیمی هستند. اگر ایران بتواند به تأمین‌کننده اصلی این کشورها بدل شود، علاوه بر منافع اقتصادی، نفوذ سیاسی و دیپلماتیک خود را نیز افزایش خواهد داد. این موضوع به نوعی تبدیل اقتصاد به ابزار قدرت نرم در منطقه است.

در مجموع، برداشته‌شدن تحریم‌ها می‌تواند فصل تازه‌ای برای صنعت پتروشیمی ایران رقم بزند؛ فصلی که در آن هم تولید، هم صادرات، و هم سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی رونق می‌گیرد. این تحرک می‌تواند اقتصاد ایران را از وابستگی صرف به نفت نجات دهد و بر پایه صنایع شیمیایی و زنجیره ارزش‌افزوده، بنایی پایدارتر و توسعه‌محورتر برای آینده کشور بنا کند. البته تحقق این سناریو نیازمند تدبیر، اصلاح مقررات داخلی، شفافیت اقتصادی و تعامل فعالانه با بازارهای جهانی است.

در صورت تمایل به پیگیری اخبار روز حوزه انرژی کشور، سرویس انرژی پایگاه خبری گسترش نیوز را دنبال کنید.