بازار؛ گروه بین‌الملل: دیدار اخیر الهام علی‌اف و مسعود پزشکیان، روسای جمهور آذربایجان و ایران، در باکو فصل جدیدی را در همکاری راهبردی بین دو کشور رقم زد. علیرغم انفجار غم‌انگیز در بندرعباس که سفر رهبر ایران را مختل کرد، فضای مذاکرات همچنان سازنده و مثبت بود. هر دو طرف بر تمایل خود برای تعمیق همکاری تأکید کردند و لحن جلسه نشان دهنده سطح بالایی از احترام متقابل و بلوغ سیاسی بود. باید توجه داشت که روابط ایران و آذربایجان در دهه ۱۹۹۰ تحت رهبری حیدر علی‌اف تقریبا مثبت بود و او توانست گفتگوی دیپلماتیک را حفظ و بستری برای همکاری اقتصادی در دوره‌ای چالش‌برانگیز ایجاد کند.
امروزه، آذربایجان و ایران نیز در توسعه جنوب جهان مشارکت دارند. همکاری آن‌ها فراتر از دیپلماسی عملگرایانه است و بیانگر آرمان مشترک برای یک نظم بین‌المللی عادلانه‌تر و مشارکت عمیق‌تر در فرآیندهای جهانی است. در این زمینه، اصول اساسی حقوق بین‌الملل – حاکمیت، عدم دخالت در امور داخلی و امنیت جهانی – اهمیت تازه‌ای یافته‌اند. پایداری روابط دوجانبه نه تنها به اراده سیاسی، بلکه به توانایی محافظت از این روابط در برابر فشارهای خارجی نیز بستگی دارد. اعتماد متقابل همچنان عنصر کلیدی در تضمین این پایداری است.
شرایط ژئوپلیتیکی فعلی، اهمیت ثبات منطقه‌ای به ویژه در قفقاز جنوبی را بیش از پیش افزایش می‌دهد. هر دو کشور در منطقه‌ای با آشفتگی شدید قرار دارند که خنثی‌سازی خطرات احتمالی در آن به طور فزاینده‌ای حیاتی است. کنترل مجدد آذربایجان بر مرزهای خود پس از جنگ دوم قره‌باغ تقریبا به یک عامل ثبات‌بخش و افتتاح «پل دوستی» به نمادی از این ارتباط مموثر با ایرات تبدیل شده است.
تأکید ویژه‌ای بر تنوع‌بخشی به کریدورهای حمل‌ونقل وجود دارد. ابتکاراتی مانند «کریدور ارس» و راه‌آهن رشت-آستارا نشان‌دهنده‌ی قصد مشترک برای تقویت اتصال لجستیکی و تبدیل منطقه به یک قطب استراتژیک متصل‌کننده‌ی دریای خزر، دریای سیاه و خلیج فارس است. این ابتکارات شرایط مطلوبی را برای گسترش تجارت و افزایش نقش منطقه در لجستیک اوراسیا ایجاد می‌کند.
هر دو طرف بر اهمیت حفظ روند مثبت نه تنها در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی، بلکه در همکاری‌های اقتصادی نیز تأکید دارند. اگرچه حجم تجارت همچنان نسبتاً کم است، اما نشست باکو منجر به توافقات مشخصی با هدف تقویت روابط اقتصادی، به ویژه در حمل و نقل، انرژی و ارتباطات شد. تأکید ویژه‌ای بر تنوع‌بخشی به کریدورهای حمل‌ونقل وجود دارد. ابتکاراتی مانند «کریدور ارس» و راه‌آهن رشت-آستارا نشان‌دهنده‌ی قصد مشترک برای تقویت اتصال لجستیکی و تبدیل منطقه به یک قطب استراتژیک متصل‌کننده‌ی دریای خزر، دریای سیاه و خلیج فارس است. این ابتکارات شرایط مطلوبی را برای گسترش تجارت و افزایش نقش منطقه در لجستیک اوراسیا ایجاد می‌کند.
چشم‌انداز همکاری در بخش انرژی، از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر، نیز به همان اندازه اهمیت دارد. مزایای جغرافیایی و طبیعی هر دو کشور، پایه محکمی برای توسعه صادرات انرژی و ایجاد یک شبکه انرژی منطقه‌ای یکپارچه فراهم می‌کند. آذربایجان و ایران همچنین در عرصه‌های کلیدی بین‌المللی مانند سازمان همکاری اسلامی، گروه دی-۸، سازمان همکاری شانگهای و بریکس مشارکت فعال دارند. رویکرد هماهنگ آن‌ها، منافع مشترک در مشارکت در چارچوب‌های چندجانبه گسترده‌تر را برجسته می‌کند.
بر اساس ارزیابی‌های کارشناسان، روابط آذربایجان و ایران در حال حاضر در بخش‌های مختلف، روند مثبتی را نشان می‌دهد. پتانسیل قابل توجهی برای همکاری در تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل، بخش نفت و گاز، انرژی، کشاورزی و سایر زمینه‌ها وجود دارد.
معمولاً سطح روابط دوجانبه در گردش مالی تجارت منعکس می‌شود. در این راستا و در سال ۲۰۲۴، تجارت دوجانبه ۳۲ درصد رشد داشت. پیش‌بینی می‌شود در سال جاری حجم حمل و نقل محموله‌های دوجانبه بین آذربایجان و ایران ۲۰ درصد افزایش یابد، در حالی که انتظار می‌رود محموله‌های ترانزیتی بیش از ۲۳ درصد رشد کنند. آذربایجان و ایران هدف بلندپروازانه‌ای را تعیین کرده‌اند؛ افزایش گردش مالی سالانه تجارت خود به ۱۰ میلیارد دلار در پنج سال آینده، هدفی که آن‌ها در موقعیت خوبی برای دستیابی به آن هستند.
معمولاً سطح روابط دوجانبه در گردش مالی تجارت منعکس می‌شود. در این راستا و در سال ۲۰۲۴، تجارت دوجانبه ۳۲ درصد رشد داشت. پیش‌بینی می‌شود در سال جاری حجم حمل و نقل محموله‌های دوجانبه بین آذربایجان و ایران ۲۰ درصد افزایش یابد، در حالی که انتظار می‌رود محموله‌های ترانزیتی بیش از ۲۳ درصد رشد کنند.
نقش کریدورها
در این میان، پروژه‌های حمل و نقل و لجستیک نقش ویژه‌ای در همکاری‌های آذربایجان و ایران دارند. رسانه‌های آذربایجانی به نقل از سید جعفر آقایی ماریان، کاردار سفارت ایران در باکو، گزارش دادند: «ابتکارات زیرساختی مانند کریدور حمل و نقل شمال-جنوب، کریدور ارس، گذرگاه و ترمینال مرزی جدید در آستارا و ساخت پل آگبند-کلاله، نشان‌دهنده پتانسیل گسترده همکاری اقتصادی بین آذربایجان و ایران است.»
توافقاتی که تاکنون در مورد توسعه کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی حاصل شده است، از اهمیت اساسی برخوردارند. این پروژه‌ها نه تنها مناطق جهان را به هم متصل می‌کنند، بلکه مهم‌تر از همه، دو ملت ما را به هم پیوند می‌دهند. در این راستا، اقداماتی برای گسترش کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب، از جمله ساخت ترمینال باری آستارا و یک جاده و پل عابر پیاده جدید بر روی رودخانه آستارا، در حال انجام است. ایران همچنین علاقه زیادی به توسعه کریدور حمل و نقل و لجستیک شرق-غرب که از آذربایجان عبور می‌کند، ابراز کرده است.
در مذاکرات دوجانبه، تأکید ویژه‌ای بر راه‌آهن و بزرگراه آگبند-کلاله شده که بخشی از یک خط ارتباطی حیاتی است و مناطق غربی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند. در چارچوب این پروژه بزرگ، پل‌های جاده‌ای جدید در سیه‌رود-اردوباد به همراه زیرساخت‌های لازم مرزی و گمرکی در دست ساخت هستند. ایران پیش‌بینی می‌کند که تکمیل این ارتباطات و زیرساخت‌های مرزی، فرصت‌های جدید گسترده‌ای را ایجاد خواهد کرد، زیرا این مسیرها راحت‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین دسترسی را برای ایران به دریای سیاه فراهم می‌کنند.
بطوریکه، توجه ویژه‌ای به توسعه بخش جاده‌ای در کریدور شمال-جنوب معطوف شده است. در مجمع تجاری باکو، پزشکیان تأکید کرد که آذربایجان و ایران اکنون چهارراه واقعی برای مسیرهای حمل و نقل کلیدی شرق-غرب و شمال-جنوب هستند و به مراکز مهمی برای تجارت، تبادل دانش و انتقال فناوری تبدیل می‌شوند.
بنابراین، امروزه همکاری بین آذربایجان و ایران طیف وسیعی از حوزه‌ها را در بر می‌گیرد. یکی از موضوعات اصلی مورد بحث، توسعه کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب بود. علی‌اف تأکید کرد که این پروژه مزایای قابل توجهی برای همه کشورهای شرکت‌کننده به همراه خواهد داشت. آذربایجان زیرساخت‌های لازم را در خاک خود تکمیل کرده و همچنان به گسترش قابلیت‌های خود، به ویژه در بخش شمالی راه‌آهن در نزدیکی مرز روسیه، ادامه می‌دهد. علاوه بر این، آذربایجان در حال ساخت یک ترمینال باری در خاک ایران است که متعلق به راه‌آهن آذربایجان خواهد بود و انتظار می‌رود این ترمینال تا پایان امسال تکمیل شود.
بطوریکه، توجه ویژه‌ای به توسعه بخش جاده‌ای در کریدور شمال-جنوب معطوف شده است. در مجمع تجاری باکو، پزشکیان تأکید کرد که آذربایجان و ایران اکنون چهارراه واقعی برای مسیرهای حمل و نقل کلیدی شرق-غرب و شمال-جنوب هستند و به مراکز مهمی برای تجارت، تبادل دانش و انتقال فناوری تبدیل می‌شوند.
همکاری در بخش انرژی نیز با موفقیت در حال پیشرفت است. پروژه‌های قابل توجه شامل مجتمع‌های برق آبی خداآفرین و قیز قالاسی و همچنین نیروگاه‌های برق آبی ارس، اردوباد و مارازاد می‌شوند. همکاری در حوزه انرژی به مبادلات برق نیز گسترش می‌یابد. شبکه‌های برق آذربایجان و ایران در پنج نقطه به هم متصل هستند و ظرفیت کل آن‌ها ۸۶۰ مگاوات است که نقش مهمی در تضمین امنیت انرژی و حمایت از همکاری پایدار ایفا می‌کند. علاوه بر این، یک خط انتقال برق بیشتر در امتداد کریدور ارس برنامه‌ریزی شده است که امنیت انرژی منطقه‌ای را بیش از پیش تقویت خواهد کرد. چشم‌اندازهای مشارکت در بخش نفت و گاز نیز به طور فعال در حال بررسی است.
در واقع، نتایج سفر رسمی رئیس جمهور ایران به باکو نشان می‌دهد که هر دو طرف نه بر روی نزدیکی نمادین، بلکه بر ایجاد یک مشارکت عملی و آینده‌نگر متمرکز هستند. تصمیمات و توافقات حاصل شده، زمینه را برای مناطق جدید توسعه مشترک فراهم خواهد کرد. این نوع انرژی سازنده، که ریشه در احترام متقابل و آینده‌نگری استراتژیک دارد، در دنیای امروز به طور فزاینده‌ای ضروری است.
سفر مسعود پزشکیان به آذربایجان نه تنها یک رویداد دیپلماتیک، بلکه نشانه‌ای قدرتمند از تعمیق روابط بین باکو و تهران است. همزمان با سرمایه‌گذاری هر دو کشور در پروژه‌های بلندپروازانه حمل و نقل، انرژی و تجارت، آن‌ها در حال پایه‌گذاری زمینه‌های همکاری هستند که از مرزهای سنتی فراتر می‌رود و اتصال و ثبات منطقه‌ای را تقویت می‌کند. آذربایجان و ایران با چشم‌انداز و عزم راسخ، فرصت‌های مشترک را به دستاوردهای پایدار تبدیل می‌کنند.
