زهرا ترابی؛ تحلیل بازار: در دو سال اخیر، ایران با چالش‌های متعددی در زمینه جذب سرمایه‌گذار، چه داخلی و چه خارجی، مواجه بوده است. عواملی چون تحریم‌ها، ناپایداری قوانین و فضای نامساعد کسب‌وکار باعث شده روند جذب سرمایه با مشکل روبه‌رو شود؛ موضوعی که در نهایت منجر به کاهش رشد اقتصادی، افزایش بیکاری و توقف چرخه توسعه اقتصادی کشور شده است.پرسش اصلی این است که چرا با وجود وعده‌های مکرر دولت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری، هیچ‌کدام از این وعده‌ها به نتیجه عملی نرسیده است؟ مهم‌ترین مانع پیش روی دولت‌ها در این مسیر چیست و گره کار کجاست؟
مجیدرضا حریری رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در این باره می گوید: باید میان دو حوزه سرمایه‌گذاری تمایز قائل شد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) و سرمایه‌گذاری از منابع داخلی. کارنامه سه دهه گذشته نشان می‌دهد که ایران در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی عملاً موفق نبوده است. طی این سال‌ها، میانگین جذب سرمایه خارجی کشور بین دو تا دو و نیم میلیارد دلار در سال بوده که نسبت به ظرفیت اقتصادی ایران رقم بسیار ناچیزی است.
گزارش بانک جهانی درباره «فضای کسب‌وکار» (Doing Business)، رتبه ایران در سه دهه اخیر همواره سه‌رقمی بوده است؛ به این معنا که بیش از دوسوم کشورهای جهان شرایط بهتری برای سرمایه‌گذاری نسبت به ایران دارند
سه رقمی بودن رتبه ایران در فضای کسب و کار
وی ادامه داد: بخش قابل توجهی از دلایل این ناکامی، مشترک میان سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است. مهم‌ترین آن، نبود محیط کسب‌وکار با ثبات، روان و رقابت‌پذیر در کشور است. تمامی شاخص‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران از نظر جذابیت برای سرمایه‌گذاران در رتبه‌های پایین قرار دارد. به‌طور نمونه، در گزارش بانک جهانی درباره «فضای کسب‌وکار» (Doing Business)، رتبه ایران در سه دهه اخیر همواره سه‌رقمی بوده است؛ به این معنا که بیش از دوسوم کشورهای جهان شرایط بهتری برای سرمایه‌گذاری نسبت به ایران دارند.
رییس اتاق بازرگانی ایران و چین تصریح کرد: در شاخص «ادراک فساد» که از سوی سازمان بین‌المللی شفافیت منتشر می‌شود نیز، ایران معمولاً در میان بیست تا بیست‌وپنج درصد انتهایی جدول قرار دارد. در شاخص رقابت‌پذیری و آزادی اقتصادی نیز وضعیت مشابهی دیده می‌شود. چنین داده‌هایی برای سرمایه‌گذاران خارجی این پیام را دارد که کشورهای بسیاری شرایط مساعدتری نسبت به ایران دارند.
حریری افزود: البته ایران دارای مزیت‌های بالقوه‌ای نیز هست؛ از جمله منابع غنی نفت و گاز، معادن گسترده و نرخ بازدهی بالا در برخی بخش‌ها. اما این مزیت‌ها عمدتاً برای سرمایه‌گذارانی جذاب است که مایل‌اند در محیط‌های پرریسک فعالیت کنند و انتظار سودهای بسیار بالا دارند.
او تصریح کرد: بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های محدود خارجی ایران نیز در حوزه‌هایی انجام شده که تأثیر قوانین داخلی در آن کمتر بوده است، مانند نفت، گاز و پتروشیمی. در این حوزه‌ها، همکاری‌ها تا حدی براساس استانداردهای بین‌المللی صورت می‌گیرد و سرمایه‌گذار احساس امنیت بیشتری دارد، به‌ویژه آن‌که طرف قرارداد معمولاً دولت یا نهادهای حاکمیتی هستند.
اگر تحریم‌ها نیز برداشته شود، وضعیت جذب سرمایه خارجی به‌طور معناداری تغییر نخواهد کرد، زیرا مشکل اصلی در ساختار داخلی و فضای نامطمئن اقتصادی نهفته است
مشکل جذب سرمایه گذار نیست بلکه مشکل نامطمئن بودن فضای اقتصاد است
رییس اتاق بازرگانی ایران و چین براین باور است: حتی اگر تحریم‌ها نیز برداشته شود، وضعیت جذب سرمایه خارجی به‌طور معناداری تغییر نخواهد کرد، زیرا مشکل اصلی در ساختار داخلی و فضای نامطمئن اقتصادی نهفته است. شواهد نشان می‌دهد حتی در دوران قبل از تحریم‌ها نیز میزان جذب سرمایه خارجی در ایران تفاوت چندانی نداشت. بسیاری از آنچه به‌عنوان سرمایه‌گذاری خارجی عنوان می‌شود، در واقع تأمین مالی یا فاینانس است، نه سرمایه‌گذاری مستقیم.
وی افزود: در حوزه داخلی نیز علاوه بر مشکلات مشابه، عواملی همچون بی‌ثباتی، ناامیدی نسبت به آینده، و شکاف میان مردم و حاکمیت مزید بر علت شده و موجب فرار سرمایه از داخل کشور شده است.
چین در زمینه تأمین مالی در بسیاری از پروژه‌های ایران فعال است، اما این به معنای سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور نیست. چینی‌ها نیز مانند دیگر سرمایه‌گذاران خارجی، بر اساس شاخص‌های بین‌المللی تصمیم می‌گیرند
چین حاضر به حضور بلندمدت در ایران نیست
حریری افزود: در خصوص روابط سرمایه‌گذاری میان ایران و چین نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. اگرچه چین در زمینه تأمین مالی در بسیاری از پروژه‌های ایران فعال است، اما این به معنای سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور نیست. چینی‌ها نیز مانند دیگر سرمایه‌گذاران خارجی، بر اساس شاخص‌های بین‌المللی تصمیم می‌گیرند و زمانی که این شاخص‌ها وضعیت نامطلوبی را نشان می‌دهد، طبیعتاً تمایلی به حضور بلندمدت در بازار ایران ندارند.
او مطرح کرد: هیچ سرمایه‌گذاری خارجی صرفاً به دلایل فرهنگی، دینی یا سیاسی در کشوری سرمایه‌گذاری نمی‌کند. آنچه برای او اهمیت دارد، بازدهی سرمایه، امنیت حقوقی و ثبات اقتصادی است. همان‌طور که اگر ایرانی بخواهد در کشور دیگری سرمایه‌گذاری کند، برایش مهم نیست مردم آن کشور چه مذهبی دارند یا پرچم‌شان چه رنگی است؛ بلکه مهم این است که پولش در محیطی امن و با سود مناسب سرمایه‌گذاری شود.
حریری در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین، پیش‌شرط اصلی جذب سرمایه، چه داخلی و چه خارجی، ایجاد جذابیت اقتصادی از طریق اصلاح قوانین، ثبات در مقررات، شفافیت، و کاهش ریسک‌های سیاسی و حقوقی است. تنها در چنین شرایطی می‌توان انتظار داشت سرمایه‌گذاران برای ورود به اقتصاد ایران ترغیب شوند.
