بازار؛ گروه کشاورزی: در حالی که تامین امنیت غذایی جهانی همواره مورد تاکید دولت های بوده است تجارت جهانی آرد نقش پررنگی در این میان دارد به نحوی که به گفته کارشناسان، برای کشورهای کم درآمد، آرد به معنای تامین امنیت غذایی است، در حالی که در بازارهای پردرآمد، به طور فزاینده ای با نوآوری و محصولات با ارزش افزوده گره خورده است. در نهایت، قدرت بخش آرد در توانایی آن در پیوند کشاورزی با صنعت، تجارت با امنیت غذایی نهفته است که سیستم غذایی جهانی را برای آینده مقاوم تر و پایدارتر می کند.
در سال‌های اخیر، بازار سنتی آرد همچنان در حال رشد بوده است، در حالی که انواع آردهای کاربردی و با ارزش افزوده به سرعت در حال افزایش هستند. ثبات بازار اصلی، اعتماد و فضایی برای نوآوری فراهم می کند و به تضمین پویایی آینده این صنعت کمک می کند.
تحولات تجارت جهانی آرد در دو دهه اخیر
طبق گزارش های منتشر شده از سازمان فائو از سال ۲۰۰۵، تجارت جهانی آرد هم از نظر حجم و هم از نظر ارزش، فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرده است به طوری که بازار در سال ۲۰۱۷ به بالاترین رکورد خود رسید، زمانی که صادرات به حدود ۱۵ میلیون تن افزایش یافت. اما اوضاع در سال های بعد تغییر کرد؛ همه‌گیری کووید-۱۹ چالش هایی را در عرضه به همراه داشت و جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲ قیمت گندم را به شدت افزایش داد. علاوه بر این، بسیاری از کشورهای صادرکننده برای محافظت از خود در برابر شوک های احتمالی عرضه، به سیاست های تجاری حمایتی روی آوردند – که همه اینها مستقیماً تجارت آرد را شکل دادند.
آنچه این تحولات نشان می دهد واضح است که از نظر حجم، صادرات جهانی آرد نسبتاً ثابت مانده است، اما از نظر ارزش، به شدت تحت تأثیر قیمت گندم قرار دارد. با نگاهی به آینده، انتظار می رود تجارت جهانی آرد در حدود ۱۴میلیون تن ثابت بماند و احتمالاً در سال‌های آینده رشد متوسط اما پایداری خواهد داشت.
آرد؛ سنگ بنای امنیت غذایی در کشورهای کم درآمد
نکته قابل توجه این است که واردات آرد در کشورهای کم درآمد به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. این به وضوح نشان می دهد که آرد سنگ بنای امنیت غذایی در این مناطق است. در مقابل، در کشورهای با درآمد بالا، حجم واردات همچنان محدود است، اما قیمت واحد به طور قابل توجهی بالاتر است. در نتیجه، آرد بسته به سطح درآمد نقش های متفاوتی ایفا می کند؛ به این معنا که در کشورهای کم درآمد، آرد بر اساس حجم تولید و در مرکز امنیت غذایی قرار دارد، در حالی که در کشورهای با درآمد بالا، بیشتر به عنوان یک محصول با ارزش افزوده مرتبط با تنوع و تخصص قرار می‌گیرد.
ترکیه ۳۰درصد از تجارت جهانی آرد را پوشش می دهد
بر اساس آمارهای سازمان فائو، از سال ۲۰۱۴، ترکیه جایگاه خود را به عنوان بزرگترین صادرکننده آرد در جهان حفظ کرده است. در دوره ۲۰۲۳-۲۰۲۴، این کشور بین ۳ تا ۳.۵ میلیون تن آرد صادر کرده است که تقریباً ۳۰درصد از تجارت جهانی را به تنهایی پوشش می دهد.
ظرفیت تولید به طور گسترده در سراسر کشور پراکنده است. ترکیه نزدیک به ۵۰۰ کارخانه و ظرفیت نصب شده واقعی حدود ۳۰ میلیون تن دارد. از سوی دیگر از منظر بازار صادرات، مشتریان اصلی ترکیه شامل کشورهایی مانند «عراق، سوریه، سومالی و یمن» هستند. در دوره ۲۰۲۳-۲۰۲۴، سهم عراق کاهش یافت در حالی که اهمیت بازارهای آفریقایی افزایش یافت. این تنوع جغرافیایی رو به رشد به ترکیه اجازه می دهد تا هم ریسک های خود را توزیع کند و هم موقعیت خود را به عنوان یک رهبر منطقه ای تقویت کند.
کارشناسان می گویند: قدرت کلیدی ترکیه در توانایی آن در خدمت رسانی به گروه های درآمدی مختلف به لطف مزایای لجستیکی و قیمت گذاری رقابتی نهفته است. الگوهای صادرات نشان می دهد که این کشور با موفقیت نقشی دوگانه ایفا می کند؛ ایفای نقش به عنوان یک تأمین کننده حیاتی مواد غذایی برای کشورهای کم درآمد و در عین حال تثبیت جایگاه خود به عنوان یک جایگزین مقرون به‌صرفه برای کشورهای با درآمد متوسط.
آلمان؛ کشوری صاحب صنعت آرد پایدار و فناوری محور
طبق گزارشات منتشر شده از سوی سازمان فائو، کشور «آلمان» به عنوان الگویی از یک صنعت آرد پایدار و بسیار فناوری محور شناخته می شود. این کشور هر ساله ۸ تا ۹ میلیون تن غلات را فرآوری می کند که حدود ۹۵ درصد آن از داخل کشور تأمین می شود؛ به این معنی که عملاً هیچ وابستگی به واردات ندارد. مصرف سرانه آرد حدود ۸۵ کیلوگرم است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ ثابت بماند.
بر اساس این گزارش، آنچه واقعاً آلمان را متمایز می کند، نوسازی است. تعداد آسیاب‌ها از ۳۱۷ در سال ۲۰۰۷ به تنها ۱۶۰ در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت، با این حال تولید کلی در واقع افزایش یافت. این نشان دهنده تغییر آشکار به سمت تأسیسات کمتر اما بزرگتر و کارآمدتر است که ناشی از صرفه‌جویی به مقیاس است. علاوه بر این، تعهد آلمان به کاهش ۳۰ درصدی انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰ تحت توافق سبز اتحادیه اروپا، این کشور را در خط مقدم تولید آرد کم کربن قرار می دهد.
از سوی دیگر در بخش صادرات، آلمان با ۱.۲ تا ۲ میلیون تن در سال، در محدوده متوسط رو به بالا قرار دارد. از آنجایی که مصرف داخلی به نقطه اشباع رسیده است، رشد آینده تا حد زیادی به صادرات و نوآوری بستگی خواهد داشت. محصولات با ارزش افزوده مانند «آرد بدون گلوتن، پرپروتئین و سبوس‌دار»، به آلمان فرصت قدرتمندی برای ادعای رهبری در اروپا می دهد.
موقعیت شکننده پاکستان در صادرات آرد
داده های گزارش فائو در مورد پاکستان قابل توجه است؛ به این معنا که تولید سالانه گندم ۲۵ تا ۲۷ میلیون تن، کمتر از تقاضای داخلی است، به این معنی که انتظار می‌رود این کشور بین سال های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۸ سالانه ۲ تا ۴ میلیون تن گندم وارد کند در حالی که بحران های ارزی مکرر، این شکاف تولید را عمیق تر می کند.
در بخش آرد، ظرفیت مازاد و استفاده کم از ویژگی‌های تعیین کننده هستند. با وجود داشتن بیش از ۱۴۰۰ کارخانه آرد، استفاده از ظرفیت در پاکستان همچنان در سطح ۳۸ درصد باقی مانده است. علاوه بر این، حدود ۶۰درصد آرد در کارخانه های کوچک چاکی تولید می شود.
این در شرایطی است که وقتی صحبت از صادرات می شود، موقعیت پاکستان بسیار شکننده است. اگرچه صادرات آرد بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ گهگاه افزایش یافته است، اما از دهه ۲۰۲۰ تقریباً سقوط کرده است. تغییر سیاست‌ها – اجازه صادرات در یک سال و مواجهه با نیازهای وارداتی اضطراری در سال بعد – همراه با کمبود مزمن ارز خارجی، این بی‌ثباتی را تشدید کرده است. در نتیجه، صنعت آرد پاکستان در چرخه‌ای تکراری از بحران «کمبود و افزایش قیمت» گرفتار شده است.
به طوری کلی می توان گفت: در مقیاس جهانی، صادرات آرد چیزی بیش از تجارت است به نحوی که به عنوان یک شبکه ایمنی برای امنیت غذایی عمل می کنند. هر زمان که عرضه گندم مختل شود، صادرات آرد به زنده نگه داشتن زنجیره‌های تأمین و ایجاد ثبات، به ویژه در کشورهای آسیب‌پذیر، کمک می کند.
