«نجات آب» ــ 46 | ترویج بسته‌های تکنولوژی به زبان محلی در روستاها | اقتصاد فارسی

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ در سال‌های اخیر، بحران آب به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی و فراتر از مرزهای جغرافیایی، ابعاد امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی زندگی انسان را تحت تأثیر قرار داده است. در ایران، کشوری با آب‌وهوا و خشکی شدید، این بحران یک مسئله «زیست‌معیشتی» است؛ به‌ویژه در حوزه‌های روستایی که بیش از 20 میلیون نفر از جمعیت کشور در آن‌ها ساکن هستند.

بیشتر بخوانید

«نجات آب» ــ 42 | لزوم کنترل کشت محصولات لوکس و غیرضروری

«نجات آب» ــ 43 | قانون‌گذاری برای توقف کشت‌های غیراقتصادی در بحران آبی

بسیاری از روستاهای ایران، با وجود قرارگیری در مناطق خشک و نیمه‌خشک، همچنان به سیستم‌های سنتی مصرف آب وابسته‌اند؛ سیستم‌هایی که در شرایط فعلی، هم بهره‌وری پایینی دارند، و هم در بسیاری موارد، زمینه‌ساز تلفات شدید منابع آب و فرسایش زیرساخت‌های آبی هستند.

در این بستر، به‌ندرت می‌توان گفت که فقدان تکنولوژی، تنها مانع اصلی است. بسیاری از راهکارهای فنی برای ذخیره‌سازی، توزیع و مصرف هوشمند آب در سطح جهانی طراحی و پیاده‌سازی شده‌اند. ولی آنچه در بسیاری از جوامع روستایی مانع انتقال مؤثر این دانش می‌شود، شکاف عمیق در ارتباط، درک متقابل و تطبیق‌پذیری فناوری با ساختار زندگی محلی است. درحالی‌که یک تکنولوژی پیشرفته ممکن است از نظر فنی کامل باشد، اگر با زبان، فرهنگ، تجربه روزمره و دانش ناشناخته (tacit knowledge) کاربران محلی واجد شرایط نباشد، به سرعت فراموش یا تحریف می‌شود.

اکنون، تغییر رویکرد، یک ضرورت استراتژیک است. تکنولوژی باید با زبانی که مردم آن را می‌فهمند، با مثال‌هایی که برایشان آشناست، و با شکل‌هایی که در زندگی روزمره قابل اجرا و نگهداری باشند، وارد روستا شود.

ضرورت و اهمیت زیرموضوع

بیش از 90 درصد از آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، در حالی‌که بهره‌وری آب در این بخش بطور متوسط حدود 45 درصد گزارش شده است. این رقم، یک شکاف عملکرد چشمگیر را نشان می‌دهد. ولی تفاوت اصلی، صرفاً در وجود تکنولوژی نیست؛ بلکه در نحوهٔ درک، پذیرش و نگهداری آن است.

بسیاری از مطالعات میدانی نشان می‌دهند که روستاییان در بسیاری از نقاط ایران، از دانش عمیقی دربارهٔ چرخه‌های بارش، کیفیت خاک و رفتار آب در محیط محلی برخوردارند؛ دانشی که اغلب در جریان طراحی بسته‌های فنی نادیده گرفته می‌شود. این دانش محلی، اگر با تکنولوژی‌های مدرن تلفیق شود، می‌تواند به‌عنوان پلی برای انتقال «قابل اعتماد» ایده‌ها عمل کند. به‌عنوان مثال، استفاده از دستگاه‌های کنترل قطره‌چکان در کرمان، تنها زمانی موفقیت‌آمیز بود که مفهوم «کنترل» با واژهٔ محلی «کَلَنگَر» (یعنی تنظیم جریان در قنات) توصیف شده است.

ضرورت ترویج بسته‌های تکنولوژی به زبان محلی، از سه بعد قابل بررسی است:

1. انسانی: زبان محلی، فقط وسیله‌ای برای انتقال اطلاعات نیست؛ بلکه حامل فرهنگ، اعتماد و تجربه است. وقتی یک راهنمای آموزشی برای استفاده از سامانهٔ آبیاری تحت‌فشار با واژه‌های روزمرهٔ محلی نوشته می‌شود.

2. فناوری: تطبیق‌پذیری فنی، بستگی به درک کاربر دارد. بسیاری از گیاهان یا سامانه‌های ذخیره‌سازی در مناطقی مانند ایلام یا سیستان، تنها زمانی مقاومت کردند که به‌درستی با شرایط محلی (مانند وزش باد ماسه‌آلود یا تبخیر شدید) تطبیق داده شدند؛ و این تطبیق، اغلب نیازمند بازگویی تکنولوژی به زبانِ کار عملیاتی بود.

3. اقتصادی: هزینهٔ اشتباه در انتقال فناوری، به‌مراتب بیش از هزینهٔ تطبیق آن است.

بنابراین، «زبان محلی» در اینجا تنها به معنای ترجمهٔ واژه‌ها نیست؛ بلکه یک روش‌شناسی برای طراحی، انتقال و نگهداری فناوری است؛ روشی که اجازه می‌دهد فناوری، به‌جای اینکه مُهرِ خارجی باشد، به‌گونه‌ای‌که جزئی از دانش جمعی شود.

چالش‌های فعلی

اگر بتوانیم در یک جمله خلاصه کنیم: ترویج تکنولوژی در روستاها هنوز بیشتر شبیه «ارسال بسته» از شهر است تا «گفت‌وگوی متقابل» در محل. این اختلال در جریان دانش، منبع اصلی چالش‌هایی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

نخست، چالش زبانی و مفهومی. بسیاری از بسته‌های فنی با عنوان «آموزشی»، در واقع ترجمهٔ مستقیم دستورالعمل‌های تولیدکننده خارجی هستند.

دوم، چالش درک نامتقارن. مهندسان و کارشناسان شهری، اغلب انتظار دارند که کاربر محلی به‌سرعت با سیستم‌های دیجیتال، مانند اپلیکیشن‌های کنترل آبیاری، سازگار شود؛ درحالی‌که بسیاری از روستاها هنوز با دسترسی پایدار به اینترنت مواجه‌اند، و حتی در جاهایی که سیگنال وجود دارد، کاربران نسل میانسال و مسن، با رابط‌های گرافیکی، آشنایی کمتری دارند.

سوم، چالش نگهداری و تعمیر. بسیاری از تجهیزات با فناوری پیشرفته، پس از دورهٔ اولیهٔ آموزش، به‌دلیل عدم درک کافی از «نحوهٔ خطا» یا «نیازهای دوره‌ای نگهداری»، دچار خرابی می‌شوند.

این چالش‌ها، ریشه در یک نگاه «فناوری‌محور» دارند؛ جایی که راهکارها ابتدا ساخته می‌شوند، سپس جستجوی کاربر مناسب برای آن‌ها آغاز می‌گردد. در حالی‌که رویکرد «انسان‌محور»، ابتدا فضای زندگی را می‌شناسد، سپس فناوری را طوری می‌سازد که در آن فضا، جا بگیرد.

تأثیرات اقتصادی

کاهش مصرف آب، در وهلهٔ اول یک پیروزی محیط‌زیستی است؛ اما در روستاها، اثرات اقتصادی آن ملموس‌تر و فوری‌تر است. وقتی یک خانوار بتواند با همان میزان آب، 20 درصد محصول بیشتری تولید کند، یا با کاهش 30 درصدی آب‌دهی، همان سطح محصول را حفظ کند، آنگاه «بهره‌وری آب» به‌سرعت به «درآمد خانوار» تبدیل می‌شود.

زمانی که فناوری به زبانی که مردمش را می‌شناسد وارد زندگی می‌شود، دیگر صرفاً یک ابزار نیست؛ بلکه بخشی از هویت جمعی می‌گردد. این تبدیل، عمیق‌ترین اثر راهکارهای محلی‌سازی‌شده را در حوزهٔ اجتماعی و فرهنگی رقم می‌زند.

در بسیاری از روستاهای ایران، دانش آبیاری و توزیع آب، قرن‌هاست که به‌صورت شفاهی، از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود؛ از طریق داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و حتی آیین‌های مذهبی (مانند روزهای خاص برای «باز کردن سَرِ آب» یا «دَر کردن قنات»).

کاربرد در بخش کشاورزی و امنیت غذایی

در روستاها، آب و غذا دو روی یک سکه هستند. هرگاه جریان آب به‌درستی تنظیم شود، نه تنها خاک سیراب می‌شود، بلکه میز غذای خانوار نیز پررنگ‌تر می‌گردد. اما این ارتباط، زمانی به‌طور پایدار برقرار می‌شود که تکنولوژی، نه جایگزین نظام کشاورزی محلی، بلکه تقویت‌کنندهٔ هوش جمعی آن باشد.

ترویج فناوری به زبان محلی، نه یک «کاهش سرعت» در مسیر مدرنیته، بلکه یک «افزایش دقت» در رسیدن به هدف است.

گسترش به حوزه‌های سلامت و آموزش

وقتی زبان محلی، به‌عنوان رسانهٔ انتقال فناوری، اعتماد را ایجاد کند، مرزهای کاربرد آن دیگر محدود به کشاورزی نمی‌ماند. همان اعتماد، فضایی را برای ورود راهکارهایی در حوزهٔ سلامت و آموزش فراهم می‌آورد.

ارتباطِ هوشمند بین آب، سلامت و آموزش، نشان می‌دهد که ترویج فناوری به زبان محلی، در واقع یک «استراتژی عرضی» است؛ راهکاری که بلکه زیرساخت‌های فکری و ارتباطی برای ساخت کل سامانهٔ حیاتی روستا فراهم می‌کند.

نقش نهادها و سیاست‌گذاری‌های حمایتی

هیچ بستهٔ فناوری محلی‌سازی‌شده‌ای در مقیاس ملی پایدار نمی‌ماند، مگر اینکه سیاست‌های کلان، فضای نهادی مناسبی برای آن فراهم کند. این فضا، نیازمند تغییر در سه سطح است:

آموزش، بودجه‌ریزی و نظارت

در سطح آموزش، تغییر اصلی در نحوهٔ تربیت کارشناسان است. امروزه، بسیاری از مهندسان آب و کشاورزی، دوره‌های کارشناسی خود را بدون آشنایی با زبان‌شناسی اجتماعی یا مردم‌شناسی کاربردی به پایان می‌رسانند. این تغییرات، نیازمند جسارت سیاستی است که بپذیرد گاهی، «یک داستان خوب» می‌تواند از «یک الگوریتم پیچیده» در انتقال فناوری مؤثرتر باشد.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده

اگر بخواهیم این مسیر را در یک تصویر خلاصه کنیم: فناوری آب، همانند یک رودخانه است؛ اگر جریان آن، با شیب زمین محلی هماهنگ نباشد، یا از بستر طبیعی خود جدا شود، نه تنها نمی‌تواند آب را به مقصد برساند، بلکه ممکن است خودِ زمین را نیز فرسایش دهد. اما وقتی جریان، با دقت و به‌گونه‌ای‌که با ساختار محلی تطبیق یابد، هدایت شود، هم آب می‌رسد، هم زمین حفظ می‌شود، و هم حیات، در دو طرف رود، جوانه می‌زند. ترویج بسته‌های تکنولوژی به زبان محلی، در واقع یک بازگشت به «اصول اولیهٔ انتقال دانش» است.

———–

منابعی برای مطالعه بیشتر

[1] Food and Agriculture Organization (FAO). Water Scarcity and Rural Livelihoods. Rome, 2022.
[2] Chambers, R. Rural Development: Putting the Last First. Routledge, 2019.

 [3] Ministry of Agriculture-Jahad. National Report on Water Productivity in Agriculture, Tehran, 2023.
[4] Berkes, F. Sacred Ecology. Routledge, 2018.
[5] Rezvani, M., et al. Local Knowledge Integration in Water Management: Case Studies from Eastern Iran. Iranian Journal of Irrigation & Drainage, Vol. 14, No. 3, 2020.
[6] World Bank. Rural Water Productivity Improvement Program – Iran Midterm Evaluation, 2021.

 [7] Afshar, A., & Fadaei, H. Communication Gaps in Rural Technology Transfer: Evidence from Western Iran. Journal of Rural Studies, Vol. 79, 2020.
[8] Kermani, N. et al. Voice-Based Agricultural Advisory Services: A Field Experiment in Rural Iran. ICT for Development Conference, Tehran, 2022.
[9] Ministry of Energy – Regional Water Board of South Khorasan. Post-Installation Review of Solar Pumping Projects, 2023.

 [10] Ilam Provincial Agricultural Jihad Organization. Zardah Water Package: Final Evaluation Report, 2023.
[11] Soltani, F., & Nouri, J. Participatory Design in Rural Water Tech Transfer: Evidence from Fars Province. Water Resources Management, Vol. 36, 2022.
[12] Yazd Rural Development Office. Peer-to-Peer Technology Diffusion in Arid Villages: Case Study of Taft District, 2024.

[13] Kerman University of Medical Sciences & Water Research Institute. Ethnolinguistic Survey of Water Terms in Eastern Kerman Villages, 2023.
[14] Khuzestan Agricultural Jihad. The ‘Dar-e-Ab’ Pilot: Local Mediators in Technology Transfer, 2024.

 [15] Isfahan University of Technology. Economic Impact Assessment of Localized vs. Standard Tech Transfer in Rural Water Management, 2024.
[16] Plan and Budget Organization. Cost-Benefit Analysis of Rural Technology Programs, Technical Note No. 88, 2023.
[17] Sistan & Baluchestan Governorate. Local Tech-Mediators Employment Initiative: Interim Report, 2025.

 [18] Guilan Rural Development Agency. Cheshmeh-Ab Project: Narrative-Based Technology Transfer, 2023.
[19] Tabriz University. Intergenerational Knowledge Revival in Rural Tech Adoption, Social Sciences Quarterly, Vol. 12, 2024.
[20] Sistan Women’s Cooperative Network. Water Recycling for Medicinal Herbs: Final Report, 2024.

 [21] Rice Research Institute of Iran. AWD Localization in Gilan: Technical & Socioeconomic Outcomes, 2024.
[22] Kermanshah Agricultural Jihad. Intercropping Package in Kurdish-Speaking Villages, 2023.
[23] Ministry of Agriculture-Jahad. Drought Coping Strategies in Rural Iran: 1402 Report, 2024.
[24] North Khorasan Water Council. Farmer-Led Innovations in Water Recycling: Case Compilation, 2025.

 [25] Zahedan University of Medical Sciences. Localized WASH Interventions in Sistan: Health Impact Evaluation, 2024.
[26] Kurdistan Provincial Education Office. Water Literacy through Visual Storytelling in Rural Schools, 2023.

 [27] Isfahan University of Technology. Curriculum Reform in Water Engineering: Integrating Socio-Cultural Competencies, 2024.
[28] Ministry of Agricultural-Jahad. Rural Water Productivity Program: Revised Guidelines (1403), Circular No. 217.
[29] Yazd Regional Water Authority. Ab-e Zende Monitoring System: Concept & Pilot Results, 2025.

 [30] Iran Meteorological Organization & Ministry of Energy. National Climate Outlook 2025–2035, Tehran, 2025.

انتهای پیام/