به گزارش اقتصاد آنلاین، پس از انجام حملات هوایی ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای ایران، دولت ترامپ تلاش فراوانی کرده تا این عملیات را به‌عنوان یک موفقیت قاطع در مهار برنامه هسته‌ای تهران معرفی کند. رئیس‌جمهور پیشین آمریکا مدعی شده که تأسیسات هسته‌ای ایران «نابود» شده‌اند و حتی در سخنرانی‌های خود از عباراتی نظیر «ویران‌سازی کامل» استفاده کرده است. با این حال، نگاهی به مواضع متناقض مقام‌های ارشد امنیتی، اطلاعاتی و نظامی نشان می‌دهد که چنین ادعا‌هایی هنوز پشتوانه‌ای قاطع و مستند ندارد.

ادعای پیروزی بدون سند، چالشی برای اعتبار کاخ سفید

نخستین نشانه‌های تردید، زمانی آشکار شد که یک ارزیابی مقدماتی از سوی آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا (DIA) به رسانه‌ها درز کرد؛ گزارشی که بر اساس آن، تأسیسات هدف قرار گرفته تنها چند ماه از برنامه هسته‌ای ایران عقب افتاده‌اند و از «نابودی» کامل خبری نیست. این گزارش محرمانه اگرچه موقت و با اطمینان پایین توصیف شده بود، اما کافی بود تا روایت کاخ سفید زیر سؤال برود.

در واکنش به این افشاگری، پنتاگون و مقامات امنیتی دولت ترامپ بلافاصله وارد میدان شدند تا از طریق کنفرانس‌های خبری و بیانیه‌های رسمی، روایت جایگزینی ارائه دهند. وزیر دفاع، پت هگزث، در نشست خبری روز پنجشنبه، ضمن تأکید بر موفقیت عملیات، در عین حال اذعان کرد که «برای ارزیابی دقیق خسارات، به هفته‌ها زمان نیاز است». این اظهارات، که از یک سو عملیات را قاطعانه توصیف می‌کرد و از سوی دیگر ارزیابی را «زودهنگام» می‌دانست، تناقضی جدی در روایت دولت آمریکا ایجاد کرد.

مشکل اصلی، نبود شواهد میدانی یا اطلاعات موثق از میزان واقعی خسارات است. در حالی که تصاویر ماهواره‌ای بلافاصله پس از حمله در دسترس قرار گرفت، کارشناسان اطلاعاتی و بازرسان مستقل نیازمند منابع انسانی، بازدید میدانی و اطلاعات فنی دقیق هستند تا بتوانند برآورد معتبری ارائه دهند. با توجه به اینکه ایران همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تعلیق کرده، ارزیابی مستقل از وضعیت تأسیسات و زیرساخت‌ها به‌شدت دشوار شده است.

در این میان، اختلاف لحن در مواضع مقامات نیز به این ابهام دامن زده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن‌اند که مقام‌های اطلاعاتی، از جمله مدیر اطلاعات ملی و رئیس سیا، در ارزیابی‌های خود تنها بر «خسارات قابل توجه» به سه سایت هسته‌ای تأکید کرده‌اند، بی‌آنکه مدعی نابودی کامل برنامه هسته‌ای شوند. این در حالی است که ترامپ همچنان بر مواضع خود پافشاری می‌کند و از «پایان برنامه هسته‌ای ایران» سخن می‌گوید.

نبود شواهد عینی از «نابودی»، تحلیل‌گران را محتاط کرده است

یکی از منابع کلیدی برای ارزیابی میزان موفقیت عملیات، تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده از محل تأسیسات هسته‌ای هدف قرار گرفته در ایران است. شرکت‌های تجاری فعال در حوزه تصاویر ماهواره‌ای، مانند Planet و Maxar، بلافاصله پس از حمله عکس‌هایی با وضوح بالا از مناطق مورد نظر منتشر کردند. در این تصاویر، آثار برخی از آسیب‌ها از جمله تخریب برخی ساختمان‌ها و دود ناشی از انفجارها، دیده می‌شود، اما تحلیل‌گران مستقل هشدار داده‌اند که این تصاویر به‌تنهایی برای نتیجه‌گیری درباره میزان موفقیت استراتژیک حمله کافی نیستند.

جفری لوئیس، کارشناس ارشد در مرکز مطالعات منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در مؤسسه میدلبری، در تحلیل خود تأکید کرده است که «تخریب برخی سازه‌ها به معنای نابودی کامل برنامه هسته‌ای نیست». او یادآور شده که بسیاری از فعالیت‌های حیاتی مربوط به غنی‌سازی اورانیوم، در زیرزمین یا در تأسیسات پراکنده انجام می‌شود که یا آسیب ندیده‌اند یا میزان خسارت آنها هنوز قابل ارزیابی نیست.

علاوه بر این، به‌دلیل قطع ارتباط میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از حمله، بازرسان این نهاد دیگر به اطلاعات به‌روزرسانی‌شده دسترسی ندارند. ایران اعلام کرده که به‌دلیل «تجاوز غیرقانونی آمریکا» همکاری با آژانس را به حالت تعلیق درآورده و دوربین‌های نظارتی را نیز خاموش کرده است. همین امر باعث شده تا حتی نهاد‌های بین‌المللی نیز در موقعیتی نباشند که بتوانند مستقل از واشنگتن یا تهران، روایت دقیقی از وضعیت فعلی تأسیسات ارائه دهند.

از سوی دیگر، مقامات آمریکایی به شکل انتخابی اطلاعاتی را منتشر کرده‌اند تا برداشت عمومی از موفقیت عملیات را تقویت کنند. برخی رسانه‌های محافظه‌کار تصاویری را منتشر کرده‌اند که به گفته آنها مربوط به نابودی سانتریفیوژ‌های پیشرفته در سایت نطنز است. با این حال، هیچ‌یک از این تصاویر به‌طور رسمی تأیید نشده‌اند و تحلیل‌گران اطلاعاتی نیز نسبت به صحت آنها ابراز تردید کرده‌اند.

تمامی این عوامل باعث شده‌اند تا ادعای کاخ سفید مبنی بر «نابودی برنامه هسته‌ای ایران» به‌جای یک واقعیت عملیاتی، بیشتر شبیه یک روایت سیاسی و تبلیغاتی به نظر برسد. در نبود مدارک عینی، تحلیل‌گران و رسانه‌های مستقل به داده‌های ناقص و روایت‌های متناقض اتکا کرده‌اند؛ وضعیتی که حتی برخی سناتور‌ها را نیز به انتقاد واداشته است.

سناتور ریچارد بلومنتال از حزب دموکرات در اظهارنظری در کمیته نیرو‌های مسلح گفته است: «ما باید پیش از قضاوت درباره موفقیت یا شکست، اطلاعات دقیق و بی‌طرفانه داشته باشیم. اگر تنها به لفاظی‌های سیاسی اکتفا کنیم، هم مردم را گمراه کرده‌ایم و هم خطر محاسبات غلط آینده را افزایش داده‌ایم.»

ترمیم قدرت بازدارندگی یا آغاز یک چرخه خطرناک؟

فارغ از میزان موفقیت عملیاتی حمله اخیر، تحلیل‌گران متفقند که این اقدام آمریکا پیامد‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌ای در پی خواهد داشت. برخی ناظران آن را تلاش واشنگتن برای بازگرداندن قدرت بازدارندگی از دست‌رفته پس از حمله ایران به نیرو‌های آمریکایی در عراق تعبیر کرده‌اند. کاخ سفید با ادعای نشان دادن عزم خود برای جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران، وارد فاز نظامی شد؛ اما این اقدام می‌تواند به‌جای بازدارندگی، موجب تشدید تنش‌های منطقه‌ای شود.

ایران در واکنش به حمله، نه‌تنها از برنامه هسته‌ای خود عقب‌نشینی نکرده، بلکه مقامات کشورمان اعلام کرده‌اند که محدودیت‌های پیشین را کنار خواهند گذاشت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفته است: «دیگر خود را متعهد به سطح غنی‌سازی قبلی نمی‌دانیم و اقدامات جبرانی را آغاز کرده‌ایم.» 

در عرصه بین‌الملل نیز این اقدام یک‌جانبه آمریکا با واکنش‌های دوگانه روبه‌رو شده است. اسرائیل از حمله حمایت کرده و آن را «ضروری برای امنیت منطقه» دانسته است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در موضع‌گیری‌هایی محتاطانه، خواستار خویشتنداری و جلوگیری از گسترش درگیری‌ها شده‌اند. روسیه و چین، اما حمله را نقض آشکار منشور سازمان ملل و اقدامی «ماجراجویانه» توصیف کرده‌اند.

در داخل آمریکا نیز این حمله تنش‌های سیاسی را تشدید کرده است. برخی اعضای حزب جمهوری‌خواه از تصمیم ترامپ برای حمله بدون مجوز کنگره حمایت کرده و آن را نشانه «رهبری قاطع» دانسته‌اند. در مقابل، شماری از دموکرات‌ها نسبت به پیامد‌های بلندمدت هشدار داده‌اند. سناتور برنی سندرز گفته است: «ما نمی‌توانیم بار دیگر وارد جنگی بی‌پایان در خاورمیانه شویم. تجربه عراق باید برای همه ما درس باشد.»